Dnia 1 lipca 1569 r. doszło do podpisania historycznego dla dziejów Rzeczypospolitej aktu unii lubelskiej, dokumentu sankcjonującego unię realną pomiędzy Królestwem Polskim a Wielkim Księstwem Litewskim. Faktyczne uchwalenie unii nastąpiło 28 czerwca.
1 lipca doszło do sformalizowania ustaleń: wymiany dokumentów i złożenia podpisów. Od tego momentu rozpoczęła się historia Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Trzy dni później, 4 lipca, decyzja podjęta podczas sejmu w Lublinie została ratyfikowana przez polskiego króla Zygmunta II Augusta.
Unia lubelska, obraz Jana Matejki (1869) ze zbiorów Muzeum Narodowego (Źródło: Wikipedia)
Warto zauważyć, że dzieje wspólnych relacji polsko-litewskich sięgają drugiej połowy XIV wieku, kiedy to zawarto unię w Krewie, a niedługo potem litewski książę Władysław Jagiełło wziął za żonę Jadwigę Andegaweńską – formalnego władcę Polski. Polskę i Litwę łączyła od tego czasu unia personalna.
W sensie prawnym oba państwa były osobnymi bytami na arenie międzynarodowej. Łączyła je dynastia Jagiellonów. Kluczowe dla ich relacji, a także wzmocnienia pozycji na arenie międzynarodowej było zawarcie unii realnej, do czego parła duża część polskiej szlachty. Innym z powodów było ryzyko bezpotomnej śmierci króla Zygmunta II.
Dokument Unii lubelskiej (Źródło: Wikipedia)
Ważnym czynnikiem, który wpłynął na zawarcie unii realnej, była także słabnąca pozycja Wielkiego Księstwa Litewskiego, szczególnie w obliczu walki z Rosją, rządzoną przez Iwana IV Groźnego, o panowanie w Inflantach.
W efekcie podjętych starań i trwających od kilku lat negocjacji zwołano pod koniec 1568 r. sejm, który miał obradować w Lublinie. Sejm zaczął swoje prace na początku nowego roku, a przewodził mu Stanisław Sędziwój Czarnkowski. W tym samym czasie swoje obrady prowadził sejm litewski.
Warto podkreślić, że wielu przedstawicieli litewskiej magnaterii było przeciwnych zawarciu unii realnej. Tu Zygmunt II August zadziałał metodą faktów dokonanych, włączając do Polski część ziem należących do Wielkiego Księstwa Litewskiego, tj. województwo wołyńskie, kijowskie czy bracławskie, a także całe Podlasie.
Takie działanie i ograniczenie terytorialne Litwy doprowadziło do ostatecznej decyzji o zawarciu unii realnej. Co to oznaczało w praktyce? Wspólny sejm i senat – sejm złożony z 77 posłów polskich i 50 litewskich, a senat ze 113 senatorów polskich oraz 27 litewskich – wspólny król dla obu ziem, przy czym każdorazowo król Polski równolegle stawał się Wielkim Księciem Litewskim, do tego wspólna polityka zagraniczna, obronna i wspólny pieniądz.
Rzeczpospolita Obojga Narodów w 1569 r. (Źródło: Wikipedia)
Były jednak obszary, które dawały obu krajom samodzielność. Przede wszystkim funkcjonowały odrębne dla obu państw wojsko czy też język. Działało także odrębne dla Polski i Litwy skarb, prawo, a także urzędy.
W efekcie podpisanej unii Rzeczpospolita Obojga Narodów stała się drugim co do wielkości państwem w Europie, silnym graczem politycznym i militarnym. Oryginał aktu unii lubelskiej zachował się do naszych czasów i jest przechowywany w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie.
