Od początku rosyjskiej inwazji na Ukrainę w lutym 2022 roku obie strony zaangażowane w konflikt, zarówno Ukraina, jak i Rosja, nieustannie dążą do osiągnięcia przewagi militarnej i politycznej. W ramach tej konfrontacji to jedna, to druga strona wydawała się osiągać przewagę w pewnym momencie. Po niezbyt udanej ofensywie rosyjskiej w lecie 2024 r., w chwili obecnej, inicjatywa wydaje się należeć do Ukrainy, a stało się to za sprawą zaskakującego ataku na teren obwodu kurskiego Federacji Rosyjskiej.
Ofensywa ukraińska w obwodzie kurskim rozpoczęła się 6 sierpnia 2024 roku i była zaskakującym krokiem tak dla Rosjan, jak i sojuszników Ukrainy. Była to największa operacja przeprowadzona przez ukraińskie siły zbrojne na terytorium Rosji od początku wojny. Na początku ofensywy, ukraińskie wojska przekroczyły granicę z Rosją, angażując co najmniej 1,000 żołnierzy wspieranych przez czołgi i pojazdy opancerzone.
Ofensywa kurska, sierpień 2024 (Źródło: Wikipedia)
W wyniku tych działań Ukraina zdobyła kontrolę nad około 1,000 kilometrów kwadratowych terytorium oraz 28 osadami w obwodzie kurskim. I tak to, w ciągu ostatnich tygodni, obwód kurski, położony w południowo-zachodniej części Rosji, stał się jednym z najważniejszych punktów zapalnych konfliktu — przynajmniej jeśli sądzić po nagłówkach gazet i portali.
Ofensywa Ukrainy w obwodzie kurskim, choć na pierwszy rzut oka wydaje się bardzo ryzykowna, może mieć głębokie znaczenie polityczne, strategiczne, operacyjne i taktyczne. Spróbujmy odpowiedzieć na pytania nurtujące teraz wielu, a mianowicie jakie konkretnie cele przyświecały stronie ukraińskiej, oraz jakie będą możliwe reakcje Rosji i globalne konsekwencje tej operacji.
Znaczenie Kurska
Obwód kurski odgrywa kluczową rolę w rosyjskiej infrastrukturze militarnej i logistycznej. Jest to region graniczący bezpośrednio z Ukrainą, który stanowi ważny punkt przerzutu rosyjskich sił na front wschodni. Ponadto, obwód ten jest ważnym węzłem energetycznym, przez który przechodzą linie przesyłowe oraz rurociągi zaopatrujące Rosję i Europę Zachodnią w surowce energetyczne.
Historycznie, obwód kurski był sceną największej bitwy pancernej II wojny światowej, rozegranej między 2 lipca a 23 sierpnia 1943 r. niedaleko samego Kurska. Bitwa ta zakończyła się zwycięstwem Sowietów nad Niemcami, które było pierwszym takim przełamaniem hitlerowskiego natarcia i oddało wtedy inicjatywę strategiczną w ręce Armii Czerwonej aż do końca wojny.
Drugim nawiązaniem do nazwy Kursk, które mogłoby mieć tutaj symboliczne znaczenie, był okręt podwodny K-141 Kursk, należący do Floty Północnej Federacji Rosyjskiej. Okręt ten, o napędzie atomowym, przeznaczony do zwalczania dużych jednostek nawodnych, uczestnicząc w wielkich manewrach na Morzu Barentsa, zatonął 12 sierpnia 2000 roku wraz z całą 118-osobową załogą, w wyniku wybuchu na pokładzie.
Akcja ratunkowa osób ocalałych z katastrofy nie powiodła się z powodu niskiej sprawności przestarzałego rosyjskiego sprzętu ratunkowego, skostniałego systemu biurokratycznego rosyjskiej marynarki, braku zgody rosyjskiego ministerstwa obrony na przyjęcie zagranicznej pomocy, a przede wszystkim — z powodu cynicznej i wyrachowanej gry politycznej Władimira Putina jako najwyższego zwierzchnika rosyjskich sił zbrojnych, który — już na początku swej pierwszej kadencji jako prezydent Federacji Rosyjskiej — za nic miał życie swoich marynarzy.
Cele strategiczne Ukrainy
Nie znamy ich dziś jeszcze na pewno, ze względu na to, że działania wojenne wciąż trwają. Przywództwo Ukrainy nie pomaga w zrozumieniu, wydając co i rusz niespójne komunikaty. Możemy jedynie pokusić się o próbę odgadnięcia strategicznych celów ofensywy Ukrainy w obwodzie kurskim w oparciu o to, co oficjalnie wiadomo na ten temat.
Odwrócenie uwagi od Donbasu i Krymu: Ukraina mogła chcieć skierować uwagę Rosji na północ, odciągając jej zasoby i siły od kluczowych rejonów, takich jak Krym i Donbas, gdzie toczą się intensywne walki. Poprzez uderzenie na Kursk, Ukraina chciała, być może, zmusić Rosję do przesunięcia swoich sił, co z kolei mogłoby zmniejszyć presję w Donbasie. Jak dotąd, Kreml pozostawił jednak swoje wschodnie siły na miejscu, gdzie odnoszą systematyczne sukcesy, a zamiast nich skierował młodych i słabo wyszkolonych poborowych do obrony Kurska. W istocie więc, Rosja wymienia Kursk na część wschodniej Ukrainy, a Ukraina wymienia część wschodu na Kursk.
Niszczenie rosyjskiej infrastruktury logistycznej: Uderzenie na obwód kurski może zakłócić rosyjskie linie zaopatrzeniowe, co z kolei mogłoby wpłynąć na zdolność Rosji do prowadzenia dalszych działań wojennych na Ukrainie.
Demonstracja siły: Atak na terytorium Rosji to również demonstracja siły ze strony Ukrainy, mająca na celu pokazanie, że Kijów jest zdolny do prowadzenia działań ofensywnych na terytorium przeciwnika. W obliczu trwającej od kilku lat wojny, Ukraina na pewno chce pokazać, że jest w stanie nie tylko bronić się, ale także przeprowadzać skuteczne ataki w samej Rosji. Jest to o tyle ważne, że duża część społeczeństwa rosyjskiego żyje w oparach propagandy, która rysuje Ukraińców jako prostych chłopów, niezdolnych do samodzielnego prowadzenia działań. Propaganda ta też dość skutecznie wpływa na opinię publiczną Zachodu.
Wpływ na wewnętrzną scenę polityczną Ukrainy: Ofensywa na terytorium Rosji mogłaby być postrzegana jako dowód na skuteczność i determinację ukraińskiego rządu w walce o suwerenność kraju. Sukces w obwodzie kurskim mógłby umocnić pozycję prezydenta Wołodymyra Zełenskiego i jego administracji, zwiększając poparcie społeczne. Ale, trzeba dodać, w przypadku niepowodzenia, ofensywa mogłaby spotkać się z ostrą krytyką, szczególnie ze strony opozycji, a nieudana operacja mogłaby podważyć zaufanie do rządu i wywołać falę niepokojów politycznych, zwłaszcza jeśli straty będą znaczące.
Nadzieje na reakcje międzynarodowe: Ofensywa na terytorium Rosji mogłaby wywołać pozytywne dla Ukrainy reakcje na arenie międzynarodowej.
Po pierwsze, sojusznicy Ukrainy na Zachodzie, w tym Stany Zjednoczone i Unia Europejska, mogą postrzegać to jako dowód na determinację Ukrainy w walce z agresją rosyjską i być przez to bardziej skłonnymi do kontynuowania pomocy Ukrainie.
Po drugie, Ukraina może mieć nadzieję na obnażenie słabości rosyjskich sił i przyzwyczajenie Zachodu do bezpośrednich działań na terenie Rosji i przeciwko strategicznym celom rosyjskim z użyciem sprzętu i materiałów pochodzących z zasobów NATO. Zachód może się teraz naocznie przekonać, iż groźby rosyjskie są puste i nie poparte żadnymi realnymi działaniami. Może też wyrazić zgodę na użycie zaawansowanego uzbrojenia na terytorium samej Rosji — zgodę, której Ukraińcy nie do końca mieli do tej pory.
Element przetargowy: Niewykluczone, że kalkulacje Kijowa biorą pod uwagę możliwość osiągnięcia lepszej równowagi w ewentualnych negocjacjach. Okupowana jest teraz część terytorium rosyjskiego tak, jak dotąd okupowane były tylko tereny Ukrainy. Nie jest wielkim skokiem myślowym, aby wyobrazić sobie, że można by negocjować teraz po linii: wy nam oddajecie nasze tereny (np. Krym), a my wam oddajemy wasze (tj. Zdobytą część obwodu kurskiego). Byłaby to swego rodzaju karta przetargowa. Trudno jednak sobie wyobrazić, aby zdobyta zaledwie cząstka obwodu kurskiego była równoważna obszarowi Krymu lub Donbasu…
Destabilizacja wewnętrzna w Rosji: Ukraina mogła liczyć na to, że ofensywa w Kursku wywoła niepokój i destabilizację wśród rosyjskiej opinii publicznej, szczególnie w regionach przygranicznych. Wzrost niezadowolenia społecznego mógłby wpłynąć na osłabienie poparcia dla działań wojennych Kremla oraz utrudnić mobilizację nowych sił. Cel ten byłby jednak trudny do osiągnięcia, ze względu na ścisłą kontrolę środków masowego przekazu w Rosji i wysiłków propagandy Kremla dla lekceważenia znaczenia inwazji obwodu kurskiego. Nie jest też pewne, że większość mieszkańców Rosji w ogóle przejmuje się losami obwodu kurskiego.
Zwiększenie presji na Rosję w negocjacjach międzynarodowych: Ukraina mogła również dążyć do zwiększenia presji na Rosję w kontekście międzynarodowym, zmuszając Moskwę do odpowiedzi na pytania o stabilność wewnętrzną i zdolność do obrony terytorium. Takie działania mogłyby osłabić pozycję Rosji na arenie międzynarodowej, zwłaszcza w kontekście rozmów z sojusznikami Ukrainy.
Przykrywka do dalszych działań: Jest całkiem możliwe, iż działania ukraińskie mają głębsze podłoże i ofensywa kurska jest tylko przykrywką, dla odwrócenia uwagi, w celu przeprowadzenia bardziej strategicznie dla Ukrainy istotnych działań, na przykład próby odzyskania Krymu. Może jest to po prostu tylko próba zamydlania oczu Rosjanom, podczas gdy rzeczywista ofensywa będzie miała miejsce gdzie i kiedy indziej.
Błąd lub piąta kolumna: Jest wreszcie również możliwe, że ofensywa kurska była albo słabo przemyślaną pomyłką, albo wręcz działaniem dywersyjnym czynników anty-ukraińskich w elitach rządzących w Kijowie, mającym na celu osłabienie sił ukraińskich na kierunkach, które w rzeczywistości mają znaczenie, czyli np. w Donbasie. Zwróćmy uwagę, że Rosjanie wcale nie przenieśli wojsk atakujących, np. na kierunku Pokrowska, w Donbasie, do obrony Kurska i nadal odnoszą tam sukcesy. Czy ograniczone wciąż sukcesy w obwodzie kurskim równoważą straty terytorialne ponoszone w tym samym czasie w Donbasie?
Dla Ukrainy, atak na obwód kurski to nie tylko próba osłabienia rosyjskich zdolności militarnych, ale także symboliczne podważanie suwerenności Rosji na jej własnym terytorium. Z perspektywy Kijowa, uderzenie w tak newralgiczny region może osłabić morale rosyjskich wojsk oraz zmusić Moskwę do rozproszenia swoich sił na większym obszarze, co z kolei może dać Ukrainie przewagę na innych frontach.
W drugiej części artykułu pokażemy analizę uwarunkowań operacyjnych i taktycznych ukraińskiej operacji kurskiej.
