Fryderyk Chopin, sławny polski kompozytor i pianista-wirtuoz, jest ceniony za swoją kameralną i głęboko emocjonalną muzykę. 18 października przypadła 175 rocznica jego przedwczesnej śmierci w 1849 r.
Jego walce, mazurki i nokturny są nie tylko piękne i pełne uczuć, ale także odzwierciedlają jego życie osobiste i burzliwą atmosferę polityczną tamtych czasów, budząc poczucie piękna, patriotyzmu i melancholii. Jego polonezy na zawsze wpisały się do historii narodowej jako symbole polskości.
Trójwymiarowa cyfrowa rekonstrukcja wyglądu Chopina na podstawie dagerotypu Bissona z około 1847 r. i jego maski pośmiertnej, autorstwa cyfrowego artysty Hadi Karimiego (2020). (Źródło: Wikipedia)
Choć wielu docenia jego najważniejsze dzieła i jego rolę jako jednego z najwybitniejszych pianistów epoki romantyzmu, istnieją mniej znane szczegóły dotyczące jego życia i kariery, które pozwalają na bardziej szczegółowe zrozumienie tego enigmatycznego artysty. Przyjrzyjmy się niektórym z tych fascynujących faktów na temat Chopina, o których nie wszyscy mogli słyszeć.
Chopin i Rzeczpospolita Obojga Narodów
Choć powszechnie uważane za symbol polskiej dumy narodowej, dziedzictwo Fryderyka Chopina jest bardziej złożone, niż się generalnie przyjmuje. Jego ojciec, Nicolas Chopin, był Francuzem, a matka, Justyna Krzyżanowska, była Polką.
Chopin w wieku 25 lat, autorstwa swojej narzeczonej Marii Wodzińskiej, 1835 (Źródło: Wikipedia)
Warto jednak zaznaczyć, że Chopin urodził się w roku 1810, zaledwie 15 lat po ostatecznym rozbiorze Rzeczypospolitej Obojga Narodów, ogromnej unii politycznej istniejącej od ponad 400 lat. Chopin dorastał w czasach, gdy tradycyjna kultura polska była jeszcze bardzo silna i w głębi serca zawsze uważał się za Polaka, choć doświadczył także wielu wpływów francuskich. Na wychowanie Chopina miały wpływ ideały francuskiego oświecenia i szerszy tygiel kulturowy Rzeczypospolitej, gdzie współistniało wiele różnych grup etnicznych i religii.
Kompozytor, ale z sercem do poezji
Geniusz muzyczny Chopina często przyćmiewa jego wrażliwość na literaturę, zwłaszcza poezję. Choć większość ludzi dostrzega głębokie emocje w jego kompozycjach, mniej wie, jak integralną częścią jego artystycznego rozwoju była poezja.
Chopin szczególnie upodobał sobie twórczość polskiego poety romantycznego Adama Mickiewicza, znanego polskiego wieszcza, w którego dziełach często wyrażała się głęboka miłość do ojczyzny. Wiadomo, że Chopin nosił ze sobą wiersze Mickiewicza, a ukojenie i inspirację znajdował w ich motywach wygnania i tęsknoty za Polską dla swojej muzyki. Ta miłość do poezji objawia się w sposobie, w jaki Chopin pisał swoją muzykę, która często sprawia wrażenie opowiadania historii lub wyrażania głębokich emocji, podobnie jak wiersz robi to za pomocą słów, nadając jego muzyce liryczny charakter, gdzie melodia często przypomina głos śpiewając z wielką głębią uczuć.
Niezwykły paradoks zdrowia i talentu Chopina
Wątłe zdrowie Chopina stało się niemal tak samo sławne jak jego muzyka, a wielu biografów odnotowuje, że przez całe życie cierpiał na różne choroby, w tym na gruźlicę. Mniej znany jest jednak paradoksalny związek między jego chorobą a muzyką. Choć fizycznie słaby, Chopin potrafił na fortepianie dokonywać wyczynów z niezwykłą precyzją i siłą. Jego technika wymagała najwyższego poziomu kontroli, dzięki czemu jego występy wydawały się lekkie i łatwe, pomimo fizycznych skutków złego stanu zdrowia.
Chopin w wieku 28 lat, ze wspólnego portretu Chopina i Sand pędzla Delacroix, 1838 r. (Źródło: Wikipedia)
Co ciekawe, niektórzy uważają, że choroba Chopina mogła faktycznie ukształtować jego niepowtarzalny styl. Być może jego mniejsza, delikatniejsza postura poprowadziła go w kierunku tworzenia muzyki, która kładła nacisk na niuansowy dotyk i ekspresję, a nie na brutalną siłę. To może wyjaśniać lekki akcent, intymność, niemal szeptany charakter jego kompozycji, kontrastujący z popularnym wówczas głośnym, mocnym stylem.
Choroba prawdopodobnie zmusiła go do podejścia do fortepianu w sposób unikający pompatycznych gestów, co pozwoliło mu stworzyć zupełnie nowy język pianistyczny, skupiony na subtelności. Być może dlatego jego muzyka często brzmi tak intymnie i delikatnie, jakby szeptał do słuchacza poprzez fortepian.
Preferowanie niekonwencjonalnych instrumentów
Chociaż większość ludzi uważa, że Chopin grał wyłącznie na fortepianach Pleyela, które w jego czasach były popularne we Francji, Chopin nie ograniczał się do tej jednej marki. Życie w Paryżu, gdzie spędził większość dorosłego życia, umożliwiło mu dostęp do szerokiej gamy instrumentów. Preferował także, szczególnie podczas pobytu w Anglii i Szkocji, fortepiany marki Broadwood które słynęły z bogatego, łagodnego brzmienia.
Chopin wierzył, że każdy fortepian ma swój niepowtarzalny głos i często modyfikował swoją technikę gry w zależności od instrumentu, który miał przed sobą. Jego naleganie, aby w niektórych kompozycjach grać na określonych typach fortepianów, pokazuje, jak głęboko był zaangażowany w każdy aspekt swojej twórczości muzycznej, od kompozycji po wykonanie.
To pokazuje, jak bardzo był skrupulatny i jak bardzo dbał o każdy najdrobniejszy szczegół swojej muzyki, od sposobu, w jaki ją napisał, po to, jak brzmiała w różnych układach.
Chopin jako nauczyciel: znaczenie pedału
Choć Chopin słynie z gry na fortepianie, jego rola jako nauczyciela jest często mniej dyskutowana, choć był też uwielbianym nauczycielem muzyki.
Chopin dał w życiu zaledwie około 30 występów publicznych, preferując intymność salonów. Zarabiał na życie właśnie głównie nauczaniem, a uczniowie cenili go jako skrupulatnego i cierpliwego instruktora.
Obszarem, na który Chopin kładł szczególny nacisk i na którym bardzo się skupiał na swoich lekcjach, było wykorzystanie pedału fortepianu.
Rękopis Poloneza As-dur op. 53 "Heroicznego" (Źródło: Wikipedia)
Pedał może wydawać się drobnym szczegółem, ale Chopin uważał, że jest on bardzo ważny, aby muzyka brzmiała bardziej wyraziście. W przeciwieństwie do wielu pianistów swojej epoki, Chopin traktował pedał jako kluczową część swojej techniki. Wierzył, że pedał może służyć do tworzenia subtelnych efektów tonalnych i zwiększania wyrazistości muzyki. Nazwał nawet pedał „duszą fortepianu” i był znany ze swoich bardzo szczegółowych instrukcji dotyczących jego użycia.
Jego delikatne użycie pedału jest częścią tego, co sprawia, że jego muzyka jest tak wyjątkowa, tworząc płynne przejścia i mieszając nuty w sposób, który sprawia, że jego muzyka brzmi marzycielsko i emocjonalnie.
Cichy działacz polityczny
Chopin żył w czasach, gdy Polska walczyła o niepodległość od Rosji, co go głęboko dotknęło. Nie jest tajemnicą, że muzyka Chopina przesiąknięta jest głębokim poczuciem polskiego nacjonalizmu. Jednak niewiele osób zdaje sobie sprawę, że skłonności polityczne Chopina wykraczały poza zwykłe sentymenty.
Żył w czasach wielkich przewrotów politycznych i choć nie brał czynnego udziału w ruchach rewolucyjnych, Chopin głęboko odczuł powstanie listopadowe 1830 r., kiedy to Polacy zbuntowali się przeciwko panowaniu rosyjskiemu.
Polonez As-dur Op. 53 Chopina, zwany Heroicznym (fr. Polonaise héroïque), w wykonaniu Ignacego Paderewskiego. Został skomponowany na fortepian solo latem 1842 roku. Utwór jest ważnym symbolem polskości. Jego fragment, np., wykorzystano jako sygnał wywoławczy Pierwszego Programu Polskiego Radia.
Decyzja Chopina o opuszczeniu Polski w 1830 roku, która skutkowała tym, że nigdy już nie powrócił, była motywowana nie tylko chęcią rozwoju kariery w Paryżu, ale także niestabilnością polityczną w ojczyźnie.
Jego muzyka stała się nośnikiem wyrazu patriotyzmu, zwłaszcza w mazurkach i polonezach, które zawierają odniesienia do tradycyjnych polskich form tanecznych i niosą ze sobą poczucie dumy i patriotyzmu.
W prywatnych listach Chopin zdradzał swój smutek z powodu trudnej sytuacji Polski, wolał jednak wyrazić swoje uczucia poprzez sztukę, a nie poprzez działalność polityczną. W ten sposób wyrażał swoje nadzieje na wolną Polskę, choć był daleko od domu.
Niejednoznaczne przekonania religijne Chopina
Wychowany w rodzinie katolickiej, Chopin, zwłaszcza w młodości, uczęszczał na msze i uczestniczył w obrzędach religijnych. Jednak w miarę dorastania, przekonania Chopina wydawały się coraz bardziej niejednoznaczne, bardziej skomplikowane. Z jego listów wynika, że choć zachował poczucie duchowości, był także sceptyczny wobec zorganizowanej religii.
W ostatnich dniach życia Chopin poprosił o katolicki pogrzeb, ale wiele wskazuje na to, że jego wiara mogła nie być tak głęboko zakorzeniona, jak tego oczekiwała i pragnęła jego rodzina.
Jego mieszane uczucia do religii i wiary odzwierciedlały czasy, w których żył, kiedy ludzie kwestionowali tradycyjne wierzenia na rzecz nowych, bardziej nowoczesnych idei. Szerszy klimat intelektualny tamtych czasów wyrażał ideały Oświecenia, które często były sprzeczne z tradycyjnymi wierzeniami.
Niezwykłe dziedzictwo
Jednym z bardziej osobliwych aspektów dziedzictwa Chopina jest jego maska pośmiertna. Po jego śmierci w 1849 r. założono mu gipsowy odlew twarzy, co było wówczas powszechną praktyką mającą na celu utrwalenie podobizny sławnych osobistości.
Maska pośmiertna Chopina, Muzeum Polskie w Rapperswilu (Źródło: Wikipedia)
Maska pośmiertna Chopina wraz z odlewem jego lewej ręki istnieje do dziś i służy jako niesamowita pamiątka jego śmiertelności, przypominając ludziom, jak ciężkie były jego zmagania ze zdrowiem. Maska odsłania wychudzoną, pustą i zmęczoną twarz, odzwierciedlającą żniwo, jakie zebrała choroba zebrała na jego wątłym ciele. Choć jest to nieco niesamowite, maska jest wyjątkowym kawałkiem historii, oferującym rzadki wgląd w fizyczny wygląd kompozytora w jego ostatnich chwilach.
Podsumowanie
Fryderyk Chopin był genialnym muzykiem i pozostaje wybitną postacią w świecie muzyki klasycznej. Jednak jego życie było pełne sprzeczności i zawiłości, które nie zawsze znajdują odzwierciedlenie w popularnej narracji. Musimy pamiętać, że był także osobą złożoną i interesującą, o wielu aspektach osobowości.
Od polskich i francuskich korzeni, przez miłość do i intymny związek z poezją, dbałość o szczegóły w muzyce, wyjątkowe podejście do gry na fortepianie, zmagania ze zdrowiem i wiarą – w Chopinie jest coś więcej niż tylko pozostała po nim piękna muzyka, ale wszystko to razem przyczyniło się do głębi i bogactwa tej muzyki.
Te mniej znane aspekty życia Chopina ukazują człowieka równie enigmatycznego i zawiłego jak komponowana przez niego muzyka, nadając nowy wymiar naszemu rozumieniu tego muzycznego geniuszu.
