Na świecie żyje aż 20 milionów osób, które są dumne z polskiego pochodzenia. Te wszystkie osoby to olbrzymi potencjał, który trzeba połączyć, aby służył w świecie Polsce i pomagał tworzyć nowoczesny wizerunek Polski, polskiej kultury, nauki, sztuki i ekonomii.
Polska diaspora jest piątą najliczniejszą grupą w krajach OECD. Przeszło jedną czwartą polskich emigrantów (28,8 proc.) stanowią ludzie z wyższym wykształceniem.
Parada w Nowym Jorku (Źródło: president.pl)
Sama Polonia amerykańska, licząca według różnych szacunków około 10 milionów osób deklarujących polskie pochodzenie, stanowi jedną z największych i najbardziej zasymilowanych diaspor w Stanach Zjednoczonych. Jej potencjał – społeczny, gospodarczy, naukowy i polityczny – pozostaje w dużej mierze niewykorzystany w relacjach Polska–USA. Nie można lekceważyć 3 proc. populacji w USA jaką jest Polonia amerykańska na tej ważnej scenie politycznej.
Współczesne uwarunkowania geopolityczne, rosnące znaczenie Polski w regionie Europy Środkowo-Wschodniej oraz strategiczny sojusz ze Stanami Zjednoczonymi stwarzają wyjątkową szansę by Polonia stała się aktywnym i nowoczesnym partnerem Polski w wymiarze globalnym.
Diagnoza sytuacji
Mocne strony
Kapitał ludzki, finansowy i intelektualny: Polacy w USA należą do grup o wysokim poziomie wykształcenia i dochodów. Obecni są w nauce, medycynie, technologii, biznesie i administracji publicznej.
Silne instytucje i tradycje organizacyjne: Polish American Congress (KPA), Fundacja Kościuszkowska, PNA, oraz liczne izby handlowe, parafie, media polonijne stanowią stabilne filary życia polonijnego.
Pozytywny wizerunek: Polacy w USA są postrzegani jako pracowici, lojalni i wiarygodni partnerzy.
Wspólne wartości: Demokracja, wolność, religia i rodzina tworzą naturalny pomost między Polską a amerykańskim społeczeństwem.
Słabości
Brak jednolitej reprezentacji politycznej: Polonia jest rozproszona, wewnętrznie zróżnicowana i spolaryzowana politycznie; brakuje silnego lobby na poziomie federalnym.
Starzenie się struktur: Wiele organizacji działa według modeli z połowy XX wieku, nieadekwatnych do współczesnych realiów.
Słaba koordynacja z Polską: Brakuje długofalowej strategii państwa polskiego wobec diaspory amerykańskiej. Brak jednego wyrazistego centrum w Polsce, które mogłoby podjąć stałą koordynację i pracę z Polonią.
Niedostateczna komunikacja medialna: Polonijne media mają ograniczony zasięg i rzadko trafiają do głównego nurtu amerykańskiego dyskursu. Bez mediów dwujęzycznych Polonia amerykańska, czyli 9 milionów tych, którzy nie mówią po polsku, nie ma szans na utrzymanie swojej tożsamości jako istotna grupa etniczna w USA.
Analiza strategiczna
TABLE
Perspektywy i szanse rozwoju
Polonia jako pomost gospodarczy i innowacyjny
Polonijni przedsiębiorcy i naukowcy mogą wspierać budowę transatlantyckich sieci współpracy – w dziedzinach takich jak energia, cyberbezpieczeństwo, sztuczna inteligencja czy medycyna. Inicjatywy takie jak Polish Tech Bridges czy Polish American Innovation Network mogłyby pełnić rolę platform wymiany wiedzy i inwestycji.Wzmocnienie kapitału politycznego
Zorganizowany lobbing w Kongresie USA, współpraca z Congressional Polish Caucus, a także wspieranie kandydatów polskiego pochodzenia na szczeblu lokalnym i stanowym może przynieść realny wpływ polityczny. Polonia powinna działać według modelu „smart lobbying”, wzorowanego na doświadczeniach diaspory żydowskiej czy irlandzkiej. Sprawy wschodniej flanki NATO, obecności amerykańskich wojsk w Polsce czy reparacji dla Polski od Niemiec i wiele innych wymagają wsparcia i ciągłego lobbowania.Dyplomacja obywatelska i kulturalna
Polonia może stać się nośnikiem soft power Polski – poprzez promocję historii, kultury, nauki i wartości demokratycznych. Współpraca instytucji kulturalnych, uczelni i think tanków powinna prowadzić do zwiększenia widoczności Polski w amerykańskiej przestrzeni publicznej. Budowa „soft power” i globalnej sieci strategicznej poprzez połączenie Polaków w kraju z diasporą, to warunek sukcesu Polski w relacjach międzynarodowych. W ramach jego działania powinny powstawać mieszane krajowo-polonijne grupy eksperckie w kluczowych dziedzinach (ekonomia, energetyka, bezpieczeństwo, technologie, medycyna, wojsko).Transformacja pokoleniowa
Nowa generacja Polonii – wychowana w kulturze amerykańskiej, dwujęzyczna, cyfrowo kompetentna – ma potencjał do odnowienia struktur i przywrócenia Polonii roli aktywnych liderów opinii publicznej. Kluczowe jest inwestowanie w edukację, mentoring i granty dla młodych liderów. Należy stawiać na wymianę pokoleniową w obrębie polskiej diaspory, zwłaszcza w radach nadzorczych, należy odrzucić „trwanie” i szukać młodych i ambitnych akulturyzowanych działaczy. Istotnym problemem Polonii jest również zamykanie się w swoim lokalnym środowisku bez zauważania istotnych problemów Polonii na szczeblu krajowym.
Największa klasa średnia poza Polską
Finanse i potencjał Polonii
W pierwszym kwartale 2025 roku Polonia przesłała do Polski około 2,86 mld złotych (USD 0.78 mld). Dla porównania, w całym 2023 roku łączna kwota przekazów wyniosła około 6,43 mld USD, czyli niemal połowę rekordowego poziomu z 2008 roku (12,32 mld USD).
Polsko-Słowiańska Federalna Unia Kredytowa, z 22 oddziałami w USA, pod koniec czerwca 2025 r. posiadała 2,45 mld USD depozytów i 124,708 członków – średnio ponad 19,600 USD na osobę. Trudno przecenić potencjał finansowy ok. 10 milionów amerykańskich Polaków.Demografia
Z ostatnich badań United States Census 2020 wynika, że 95 proc. amerykańskich Polaków urodziło się w Stanach Zjednoczonych, a 8 969 530 osób przyznało się do polskiego pochodzenia – nie z przymusu, tylko dobrowolnie. Badania od kilku dekad wyraźnie pokazują, że polska grupa etniczna jest lepiej wykształcona niż przeciętny Amerykanin. 43,5 proc. posiada co najmniej wykształcenie na poziomie college’u lub wyższe w zestawieniu ze średnią amerykańską wynoszącą 33,1 proc. Amerykanie polskiego pochodzenia są również bogatsi niż przeciętny Amerykanin (79 tys. dol. wobec średniej 63 tys., jeśli chodzi o dochód na rodzinę; aż 71 proc. deklaruje przynależność do Kościoła rzymskokatolickiego – studium Polish Americans Today: A Survey of Modern Polonia Leadership, Piast Institute, 2020).
Rekomendacje strategiczne
Dla strony polskiej:
Przyjąć długofalową Strategię Współpracy z Polonią Amerykańską (2025–2035), integrującą działania Kancelarii Prezydenta RP, MSZ, KPRM, instytutów kultury i resortów gospodarczych.
Nowoczesna polityka dla diaspory — Nie tylko od „morza do Tatr”, ale „od Chicago do Tobolska”. Potrzebujemy aktywnego systemu wsparcia Polonii w każdym okręgu konsularnym i nowoczesnej polityki dla diaspory. Konsulaty muszą stać się ponadpartyjnymi centrami życia polonijnego — aktywne, otwarte, edukujące i ponadpartyjne. Ułatwienia w uzyskiwaniu paszportów dla dzieci urodzonych za granicą, rozszerzenie dyżurów konsularnych na inne ośrodki, intensyfikacja wydawania Kart Polaka oraz realna polityka repatriacyjna i powrotowa.
Polska diaspora to 1/3 Narodu żyjąca poza granicami Polski — Czas wpisać do Konstytucji fakt, że na całym świecie żyje około 60 milionów Polaków, z czego około 20 milionów to Polacy i obywatele polskiego pochodzenia. Należy wreszcie uznać ich za integralną, podmiotową i wartościową część polskiego narodu.
Tworzenie politycznej reprezentacji polskiej diaspory — Polacy za granicą powinni odzyskać pełnię praw obywatelskich, w tym możliwość głosowania korespondencyjnego. Aby Polonia mogła aktywnie uczestniczyć w polskiej polityce, konieczne jest utworzenie specjalnych okręgów wyborczych dla obywateli mieszkających stale za granicą, którzy mogliby zgłaszać własnych kandydatów do parlamentu. Propozycja przewiduje cztery okręgi: Ameryka Północna, Ameryka Środkowa i Południowa, Europa oraz Australia, po 4 mandaty na każdy – łącznie 16, co pozwoliłoby utworzyć klub parlamentarny o realnym wpływie na prace Sejmu. Takie rozwiązanie stworzyłoby fundamenty dla stabilnego polskiego lobby za granicą, rozwijającego się w perspektywie 20–30 lat.
Powołać Polonijną Radę Strategiczną przy Prezydencie RP – organ doradczy z udziałem liderów Polonii i ekspertów.
Zwiększyć wsparcie dla dyplomacji publicznej – poprzez fundusze na projekty kulturalne, edukacyjne i medialne realizowane w USA. 95% Polonii w USA nie mówi po polsku. Potrzebna jest atrakcyjna oferta edukacyjna, medialna i kulturowa. Promowanie wymiany studentów, wsparcie dla nauki języka polskiego, historii, nauki i ekonomii w systemie międzynarodowych uniwersytetów.
Utworzyć Fundusz Polonia 2.0 – wspierający projekty młodych liderów, start-upy i inicjatywy akademickie.
Światowy Kongres Polonii — propozycja nowej organizacji:
Aby odblokować autentyczne relacje diaspory z Polską, konieczne jest powołanie Światowego Kongresu Polonii. Po 1989 r. niektóre warszawskie instytucje, formalnie demokratyczne, kontynuowały dawne schematy, promując wyłącznie osoby związane z ich narracją i wykorzystując środki publiczne przeznaczone dla Polonii. Kongres powinien zostać zwołany przez Prezydenta RP Karola Nawrockiego, z udziałem wszystkich organizacji polonijnych i usytuowany przy urzędzie Prezydenta RP, co nada mu rangę instytucji o szczególnym znaczeniu państwowym i diaspory. Do zadań Kongresu należałoby:
Przyjęcie statutu i wybór władz
Stworzenie przejrzystych, profesjonalnych relacji między Polonią a Macierzą;
Budowa „soft power” globalnej sieci strategicznej poprzez połączenie Polaków w kraju i za granicą;
Tworzenie mieszanych grup eksperckich w kluczowych dziedzinach (ekonomia, energetyka, bezpieczeństwo, technologie, medycyna, wojsko) i szkolenie liderów Polonii;
Opracowanie projektu inwestycyjnego „Diaspora Investment Initiative” oraz ponadpartyjnej bazy ekspertów wspierających rozwój Polski;
Prowadzenie spraw administracyjnych, koordynacja projektów i nadzór nad realizacją inicjatyw w kontakcie z rządem;
Utrzymanie efektywnych kanałów komunikacji między wszystkimi uczestnikami Kongresu oraz zapewnienie transparentności i realnego wpływu Polonii na politykę państwa;
Organizacja corocznego Forum Strategicznego Polonia–Polska w dużym ośrodku diaspory.
Struktura Kongresu powinna być uproszczona, a jego działania skoncentrowane na praktycznym wpływie na rozwój Polski i umacnianiu pozycji Polonii na świecie.
Dla strony polonijnej:
Konsolidacja środowisk – budowa ponadpartyjnej reprezentacji Polonii, zdolnej do dialogu z instytucjami USA i Polski.
Profesjonalizacja działań – szkolenia z zakresu lobbingu, komunikacji publicznej i zarządzania organizacjami.
Rozwój think tanków i mediów anglojęzycznych – prezentujących polski punkt widzenia w amerykańskim dyskursie publicznym.
Instytut Paderewskiego — restauracja dawnego znaczenia Polonii w Ameryce Północnej.\
Rozszerzenie sieci współpracy gospodarczej i naukowej – m.in. poprzez programy partnerskie uczelni i firm z obu krajów.
Wzorem węgierskim (Hungary Foundation) powinniśmy powołać w USA fundację- think tank, która wspierałaby restaurację dawnego znaczenia Polonii i budowę propolskiego lobby. Należy zatrudnić najlepszych fachowców z USA, Kanady i Polski, by stworzyć „Polska Team” – zespół kilku profesjonalistów posługujących się biegle językiem angielskim i polskim, posiadających kluczowe umiejętności medialne, budowania ponadpartyjnych środowisk i budowania środowisk biznesowych. Ich zadaniem byłoby budowanie zintegrowanej sieci dwujęzycznych mediów polonijnych i zintegrowanych środowisk biznesowych i innych organizacji. Takie inwestycje mogłyby na dekady przywrócić znaczenie propolskiego lobbingu w Stanach Zjednoczonych.
Czas jednak na przebudzenie. Potrzebna jest nowa praca organiczna: szkolenie liderów i przyszłych polityków polskiego pochodzenia. Polonia amerykańska musi ponownie zdobywać miejsca w Kongresie USA, a także w strukturach stanowych i miejskich. Obecność gubernatorów, burmistrzów i przedstawicieli w administracji federalnej jest warunkiem skutecznej reprezentacji interesów Polski.
Amerykańscy Polacy pracują dziś na niższych szczeblach administracji, lecz brakuje im politycznej trampoliny, która umożliwiłaby awans. Potrzebny jest spójny program polityczny Polonii, pozwalający oddziaływać na politykę wewnętrzną i zagraniczną Stanów Zjednoczonych. Zmiany wymagają również głębokiej wymiany pokoleniowej, gdyż polityka trwania prowadzi do powolnej asymilacji diaspory.
Podobne wyzwania stoją przed Polonią w Kanadzie, Niemczech, Francji, Wielkiej Brytanii czy krajach Beneluksu. Działalność liderów często bywa podporządkowana frakcjom politycznym w Polsce, zamiast interesowi narodowemu. Tymczasem w obliczu presji ze strony USA, Niemiec, Unii Europejskiej, Izraela i Rosji Polska pozostaje osamotniona.
Konkluzje
Polonia amerykańska nie jest reliktem przeszłości, lecz kluczowym zasobem strategicznym Polski w XXI wieku. Jej potencjał intelektualny, gospodarczy i kulturowy może wspierać bezpieczeństwo, innowacje oraz dyplomację obywatelską. Polonia, aby bronić dobrego imienia Polski i kreować wizerunek nowoczesnej Polski, szczególnie w krajach strategicznych dla Polski, musi posiadać odpowiednie narzędzia.
Najważniejszym z nich jest polska anglojęzyczna telewizja, która promowałaby polską rację stanu 24 godziny na dobę. Konieczna jest inwestycja w media polonijne i połączenie ich w strategiczną sieć. Polityka kreowana przez bizantyjskie organizacje zajmujące się Polonią nie zawsze jest zgodna z aktualnymi potrzebami Polonii. Reasumując ten wątek: „Nic o nas bez nas”.
O najliczniejszej na świecie Polonii amerykańskiej bez jej udziału decydują osoby z europejskich organizacji i ze wspomnianych organizacji z Warszawy, przy oficjalnej narracji, że Polonia jest traktowana podmiotowo. Czas na przebudzenie. Nastał znów czas pracy organicznej – szkolenia liderów i przyszłych polityków amerykańskich polskiego pochodzenia. Polonia amerykańska musi znów wprowadzić swoich reprezentantów do Kongresu Stanów Zjednoczonych. Musi mieć swoich gubernatorów, przedstawicieli stanowych, prezydentów miast i innych ważnych przedstawicieli w amerykańskich agencjach rządowych i to po obu stronach, liberalnej i konserwatywnej.
Warunkiem pełnego wykorzystania tego potencjału jest zbudowanie trwałego partnerstwa między Polską a Polonią, opartego na zaufaniu, profesjonalizmie i wspólnych celach. Tylko w ten sposób Polonia może stać się rzeczywistym filarem globalnej obecności Polski i wzmocnić jej pozycję w relacjach z USA i światem.
Polonia, szczególnie ta w Stanach Zjednoczonych, może odgrywać rolę rzecznika polskich spraw na arenie międzynarodowej — jeśli tylko zostanie odpowiednio zaktywizowana i potraktowana jako realny partner państwa polskiego.
