Pomnik Małego Powstańca na warszawskiej Starówce to nie tylko symbol pamięci o najmłodszych uczestnikach powstania warszawskiego, ale także niezwykła historia samej rzeźby, jej autora i harcerzy, którzy doprowadzili do jej powstania.
Odsłonięty w 1983 roku, przedstawia kilkuletniego chłopca w za dużym hełmie i panterce, z bronią przewieszoną przez ramię – obraz dzieci zmuszonych przez wojnę do dorosłości.
Poznajcie dzieje tego wyjątkowego monumentu: od powojennego pierwowzoru, przez spór o autorstwo, po uroczyste odsłonięcie w obecności setek harcerzy i mieszkańców stolicy. To opowieść o pamięci, poświęceniu i sile symbolu, który do dziś porusza serca Polaków.
1 października 1983 r. odsłonięto w Warszawie, przy ul. Podwale, pomnik Małego Powstańca, jeden z symboli warszawskiej Starówki. Uroczystego odsłonięcia pomnika dokonał jeden z powstańców, w 1944 r. młody harcerz, Jerzy Świderski.
Rzeźba z brązu przedstawia kilkuletniego chłopca w dużym niemieckim stahlhelmie (powstańcy nosili hełmy zdobyte na Niemcach), z orzełkiem i namalowaną biało-czerwoną opaską. Ma na sobie za duże buty i panterkę (lub płaszcz), a przez ramię przewieszony pistolet maszynowy (karabin).
Pomnik Małego Powstańca w Warszawie (Źródło: Wikipedia)
Ten pomnik upamiętnia najmłodszych powstańców, dzieci i młodzież, które z narażeniem zdrowia i życia, także poświęcając swoje życie, walczyły z Niemcami o wolną stolicę. Warto dodać, że tuż po upadku Powstania do niemieckiej niewoli trafiło ok. 1 tys. młodych chłopców – żołnierzy niemających 18 lat. Symbolem młodzieńczego zrywu i poświęcenia jest Jerzy Szulc, ps. „Tygrys”, który zaciągnął się do powstańczego zgrupowania Chrobry II, mając zaledwie 10 lat, choć w trakcie rekrutacji podał, że ma 12 lat. Był łącznikiem i nosił meldunki do budynku PAST-y.
1 października pomnik stanął na Starówce w trakcie obchodów 15-lecia nadania Chorągwi Warszawskiej Związku Harcerstwa Polskiego imienia Bohaterów Warszawy. Choć warto podkreślić, że wizerunek Małego Powstańca był w Warszawie już znany.
Autorem pomnika jest Jerzy Jarnuszkiewicz, wybitny artysta rzeźbiarz, który przygotował pierwowzór tego postumentu w 1946 r., jeszcze podczas studiów na Wydziale Rzeźby Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, pracując równocześnie jako wolontariusz przy odgruzowywaniu miasta. Sama rzeźba powstała w pracowni Biura Odbudowy Stolicy.
Z inicjatywą wzniesienia pomnika najmłodszych uczestników powstania warszawskiego wystąpili harcerze z Chorągwi Stołecznej ZHP im. Bohaterów Warszawy w ramach obchodów 15. rocznicy nadania chorągwi imienia. Jerzy Jarnuszkiewicz ofiarował harcerzom swój projekt oraz przygotował nieodpłatnie dokumentację potrzebną do wykonania odlewu w Zakładach Mechanicznych im. Marcelego Nowotki w Warszawie. Pieniądze na pokrycie kosztów prac związanych z odlaniem i ustawieniem monumentu (około 1 milion złotych, $275.000) zostały zebrane przez harcerzy.
Jarnuszkiewicz otrzymał za swoje dzieło, noszące wówczas tytuł Dziecko-bohater, wyróżnienie w organizowanym przez Związek Polskich Artystów Plastyków konkursie na rzeźbę upamiętniającą powstanie.
Przez wiele lat Mały Powstaniec był znany głównie z licznych miniaturowych kopii, przypominających w wielu rodzinach o dniach powstańczej walki. Rozprowadzane były przez pracownię Władysława Miecznika jako dzieło Jana Małety. W 1979 roku warszawski sąd rozstrzygnął spór dotyczący autorstwa rzeźby, nazywanej niekiedy Antkiem Rozpylaczem, na korzyść Jerzego Jarnuszkiewicza.
Pomnik Małego Powstańca nocą (Źródło: Wikipedia)
Odsłonięcie pomnika 1 października 1983 roku przybrało formę uroczystej zbiórki harcerskiej. Odsłonięcia dokonał harcerz-powstaniec warszawski Jerzy Świderski w obecności setek harcerzy z Warszawy i innych miast Polski, a także przedstawicieli władz oraz mieszkańców stolicy. Wartę honorową przed pomnikiem zaciągnęli rówieśnicy najmłodszych żołnierzy powstania warszawskiego.
Na murze przy pomniku dokładnie rok po jego odsłonięciu umieszczono tablicę pamiątkową z czerwonego piaskowca z krzyżem harcerskim i fragmentem popularnej powstańczej piosenki Warszawskie dzieci napisanej przez Stanisława Ryszarda Dobrowolskiego.
Warszawskie dzieci pójdziemy w bój
za każdy kamień twój
stolico damy krew
— St. R. Dobrowolski
W hołdzie bohaterskim rówieśnikom harcerze
Chorągwi Stołecznej ZHP im. Bohaterów Warszawy
1.X.1984
