W ferworze sezonu wyborczego w Polsce warto wziąć głęboki oddech i zastanowić się nad niebezpieczeństwami polaryzacji interesów narodowych do punktu, z którego nie będzie odwrotu. Żyjemy w czasach, gdy oszustwo jest wykorzystywane w szerokim spektrum mediów i jest używane na całym świecie przez wyrafinowanych aktorów za pomocą ciągle ulepszanych technologii. Ważne jest, aby Polska rozumiała, jak wiele podziałów i konfrontacji jest wykorzystywanych przez podmioty zewnętrzne do osłabiania bezpieczeństwa narodowego. Wojna hybrydowa to narzędzie służące do tworzenia niejednoznaczności i pasji w celu kontrolowania narracji prowadzącej do umysłów i serc wyborców.
Najwyższy czas, aby zjednoczyć wszystkie zasoby polityczne, gospodarcze i militarne wokół budowania strategii prowadzącej do wyniesienia bezpieczeństwa narodowego do poziomu kluczowego priorytetu Polski. Zaniedbanie polskiej diaspory jako elementu polskiej tożsamości i siły jest wypadkową polskiej rzeczywistości postkolonialnej. Polska nie była jeszcze w stanie wypracować narodowej długookresowej strategii rozwoju i bezpieczeństwa narodowego. Aby rozpocząć proces tworzenia skutecznej strategii narodowej, rozpoznanie zagrożeń hybrydowych i ataków hybrydowych musi być głównym zadaniem prac analitycznych, których celem powinno być rozpoznanie wszystkich jawnych, ukrytych i długoterminowych niebezpieczeństw i ataków osłabiających bezpieczeństwo narodowe.
George Frost Kenan (1904-2002) był wpływowym amerykańskim politykiem i historykiem. Zdefiniował on wojnę polityczną jako wszystkie środki, którymi dysponuje naród, w tym działania zarówno jawne jak i tajne, służące do osiągnięcia celów narodowych. Wojna hybrydowa to krok dalej w złożoność wojny. Łączy w sobie wojnę polityczną z taktyką wojskową i innymi środkami, które mają na celu zwalczanie zagrożeń i ataków oraz wzmacnianie obronności społeczeństwa i narodu. Zakres działań osłabiających wroga jest tak skomplikowany, że często wróg nie zdaje sobie sprawy, że jest atakowany. Zasadniczo jest to zgodne z celem i prostotą Sun Tzu, który ponad 2500 lat temu stwierdził, że najbardziej wyrafinowaną umiejętnością jest umiejętność ujarzmienia wroga bez walki.
Istnieją dwa terminy używane do opisania szarej strefy ataków, które nie osiągają progu klasycznej definicji wojny Clausewitza, ale nadal powodują znaczne szkody. Są to zagrożenie hybrydowe i wojna hybrydowa. Zagrożenie hybrydowe to zdolność przeciwnika do zadawania ciosów, a wojna hybrydowa to zadawanie obrażeń. Podchodząc strategicznie do wojny hybrydowej, warto zmylić przeciwny naród do tego stopnia, że nie może on jasno sformułować swoich celów. Dużo łatwiej jest wtedy walczyć ze zdezorientowanym wrogiem, który nawet nie wie, czego chce. Rosjanie stosują tę strategię od wieków. Gdy pojawili się jako główny wróg Rosjan, Amerykanie nie byli w pełni przygotowani do traktowania wojny jako zjawiska hybrydowego. Dziś wydaje się, że Rosjanie osiągają więcej dzięki atakom hybrydowym niż dzięki ofensywie kinetycznej ich sił zbrojnych. Rosjanie rywalizują ze Stanami Zjednoczonymi na równych prawach, chociaż ich siła wojskowa jest znacznie mniejszego kalibru.
(Ilustracja: A.Wozniewicz)
Istotne jest, aby wojsko było zaangażowane w analizę całego spektrum zagrożeń, od zagrożeń hybrydowych, przez wojnę hybrydową, po klasyczną wojnę kinetyczną Clausewitza. Ponieważ zagrożenie hybrydowe i wojna hybrydowa są środkami do osłabienia gotowości i zdolności kraju w przypadku rzeczywistej wojny kinetycznej, wojsko musi być włączone we wszystkie aspekty zagrożeń, a nie tylko na poziomie zaangażowania kinetycznego. Politycy muszą zwracać baczną uwagę na to, jak wojsko postrzega zagrożenia i jakich zdolności potrzebuje, aby chronić kraj. Ograniczenia i przeszkody w komunikacji między politykami, wojskiem i rządem to pierwszy znak utraty przez kraj swojej potencjalnej zdolności do samoobrony.
Aby zapewnić wysoką integrację między rządem, politykami, biznesem i wojskiem, Finlandia wprowadziła program „Kompleksowego bezpieczeństwa” nadzorowany przez Komitet ds. Bezpieczeństwa na szczeblu premiera. Szwecja utworzyła Departament Obrony Totalnej w Ministerstwie Obrony Narodowej.
Jednym z najsilniejszych dotychczasowych posunięć prezydenta Bidena w konfrontacji z Rosją była zapowiedź, że nie spotka się z Putinem. Pokazuje to wysoki poziom wyrafinowania zastosowania zagrożeń hybrydowych. Osłabia pozycję Putina, który często potrafił manewrować na znacznie wyższym poziomie drabiny eskalacyjnej wniż wskazywałyby jego słabe aktywa. Gdy Putin zgodził się, że Biden się z nim nie spotka, Biden zmienił stanowisko. Pokazuje to, że Stany Zjednoczone wykorzystują zamieszanie i przechwycenie inicjatywy jako narzędzia w swoim hybrydowym arsenale.
Analizując obecne zaangażowanie Ukrainy z Putinem, były doradca Putina, obecnie waszyngtoński analityk Andriej Nikołajewicz Ilarionow stwierdził, że największym błędem było to, że prezydent Zełenski w ogóle zgodził się na bezpośrednie rozmowy z Putinem. Zdaniem Illarionowa Zełenski nic nie zyskałby na takim spotkaniu, ale Putin mógł wiele zyskać. Illarionov był starszym doradcą ekonomicznym Putina (2000-2005). W proteście przeciwko politycznej zmianie Putina i wprowadzeniu otwartej dyktatury, Illarionov zrezygnował ze stanowiska, wyjechał z Rosji do Stanów Zjednoczonych i został mianowany starszym badaczem w Centrum Globalnej Wolności i Dobrobytu w amerykańskim libertariańskim think tanku Cato Institute w Waszyngtonie. Biden do tej pory nie popełnił strategicznego błędu Zełenskiego, ale pokusa zawarcia układu z Putinem była nie do odparcia dla wszystkich amerykańskich prezydentów za rządów Putina. Kontakty takie działały zawsze na korzyść Putina.
Polskie planowanie strategiczne jest obarczone wątpliwościami, taktycznymi sytuacjami kryzysowymi, brakiem koncentracji i dobrze zdefiniowanych priorytetów działania, które powinny wynikać ze spójnej długoterminowej strategii krajowej. W Polsce często bywa tak, że taktyczne potrzeby partii politycznej były ważniejsze niż interesy narodowe. Jeśli przeciwstawne siły polityczne nie będą nawet w stanie spotykać się systematycznie i rejestrować swoich sporów, pracując nad strategią interesu narodowego, nie będzie skutecznej strategii krajowej. Polska musi wypracować drabinę narodowych priorytetów i rozpocząć systematyczny dialog z kluczowymi elektoratami, w tym rządem, politykami, biznesem i wojskiem.
Nawet jeśli opracowano najlepszą strategię krajową, kluczem jest sposób, w jaki jest ona przekazywana wszystkim wyborcom w oparciu o ich zróżnicowane poziomy uprawnień. Na ile zaangażowani są wszyscy partnerzy takiej strategii i jak testowana jest realizacja takiej strategii. Wyniki takiej strategii, podporządkowanej konkretnie wyznaczonym celom, powinny wskazywać trendy w procesie wdrażania: czy poprawiamy się czy tracimy w różnych wskaźnikach wydajności? Czy narodowy biznes ma się tak dobrze, jak zaplanowali politycy lub wojsko? Czy potrzeby wszystkich elementów składowych są zaspokojone? Co należy zmienić podczas procesu wdrażania? W jakim stopniu taktyczne sytuacje awaryjne wpływają na ogólną strategię? Jakie jawne i tajne działania są wykorzystywane przez przeciwników, aby zaburzyć naszą narodową strategię?
Należy wziąć pod uwagę:
- Zapewnienie, aby Polska była aktywna w globalnym dyskursie
- Połączenie Polski i Polonii w skoordynowaną sieć łączności
- Skoncentrowanie dialogu strategicznego na potrzebach Polski, a nie na żądaniach i natychmiastowych naciskach narzucanych przez zewnętrznych graczy
- Chronić rozwój polskiego biznesu przed krótkoterminowymi korzyściami politycznymi
- Umiejętność skupienia się na agendzie stworzonej przez polskich decydentów, zamiast podążania za agendą innych
Zamiast szukać kozła ofiarnego odpowiedzialnego za narodowe problemy, zagrożenia i błędy we wdrażaniu, Polska musi przeprowadzić burzę mózgów konsolidującą wszystkie krajowe podmioty. Taka analiza i wysiłki powinny być poparte dogłębną analizą naukową, w celu sformułowania całościowej strategii krajowej. Ignorowanie Polonii w takim wysiłku zmniejsza potencjalne zyski o około 30% możliwości na początku tworzenia takiej strategii.
Kraj, który przegrywa wojnę hybrydową, przyjmuje strategię narzuconą przez przeciwnika. Akceptuje priorytety dyktowane przez innych i często postępuje zgodnie z analizami i ocenami, które szkodzą interesom narodowym. Jednym z rezultatów wadliwej analizy i oceny jest podejście do Polonii, które często określa się jako zdezorganizowaną, niezmotywowaną, bezużyteczną, pozbawioną zdolności intelektualnych, starą, naiwną. Została ona otwarcie uznana przez niektórych polityków i elity intelektualne za kłopotliwą, antysemicką, nacjonalistyczną, pełną religijnych fanatyków, bezużyteczną i doprowadzającą do marnowania pieniędzy. W czyim interesie jest podzielenie potencjału narodowego i odrzucenie a priori trzeciej części potencjału narodowego? Trzeba zrozumieć, że do 1989 roku Polonia była przeciwnikiem kolonialnej Polski, operowanej z Moskwy. Próby współpracy lub pomocy Polonii z Polską były blokowane, minimalizowane, a aktywne przywództwo Polonii często było wyśmiewane i eliminowane.
Jednocześnie rzucanie pieniędzy w sprawców zagrożeń hybrydowych jest błędem strategicznym. Pieniądze zainwestowane w uspokojenie twórców zagrożeń hybrydowych pomagają przeciwnikowi zwiększyć zasięg i wzmocnić jego kluczowy cel, jakim jest skierowanie krajowej i międzynarodowej uwagi na kwestie osłabiające optymalne cele państwa. Kraje, które skutecznie kreują swój wizerunek, agresywnie projektują określone cele, a nie tylko odbijają szkody wyrządzone przez agresywne, proaktywne programy swoich przeciwników. Jeśli rząd jest zmuszony zareagować na narrację narzuconą przez aktorów zewnętrznych, jest narażony na zagrożenie hybrydowe. Rozumiejąc to podejście, w 2018 roku Sir Nicholas Carter, szef sztabu generalnego armii brytyjskiej, jasno stwierdził, że pewne formy ataków ze strony aktorów, takich jak Rosja, są „formą wojny systemowej, która ma na celu zdelegalizowanie systemu politycznego i społecznego, na których opiera się nasza siła militarna."
Rozważane z długoterminowej, geostrategicznej perspektywy, operacje cyberofensywne są formą zaangażowania hybrydowego, które może sparaliżować całe gospodarki, zmienić poglądy polityczne, wywołać konflikty wewnątrz lub między państwami, zmniejszyć ich efektywność militarną i wyrównać zdolności krajów zaawansowanych technologicznie do krajów o niskim poziomie technologii i wykorzystują dostęp do ich infrastruktury krytycznej, aby je szantażować.
W Stanach Zjednoczonych generał Keith B. Alexander, pierwszy szef USCYBERCOM, powiedział Senackiemu Komitetowi ds. Służb Zbrojnych, że działania wojenne w sieci komputerowej ewoluują tak szybko, że istnieje „rozbieżność między naszymi możliwościami technicznymi do prowadzenia operacji a obowiązującymi prawami i politykami. [USCYBERCOM] jest najnowszym światowym wojownikiem, a jego jedyną misją jest cyberprzestrzeń, poza tradycyjnymi polami bitew na lądzie, morzu, w powietrzu i w kosmosie”. Będzie próbował znaleźć i w razie potrzeby zneutralizować cyberataki i obronić wojskowe sieci komputerowe. Rozproszony charakter ataków internetowych powoduje, że trudno jest określić motywację i stronę atakującą, co oznacza, że nie jest jasne, kiedy dany czyn należy uznać za akt wojenny.
Wiele krajów prowadzi ćwiczenia mające na celu zwiększenie gotowości swoich strategii, taktyk i operacji związanych z przeprowadzaniem i obroną przed cyberatakami przeciwko narodom. Odbywa się to zazwyczaj w formie gier wojennych. Cooperative Cyber Defense Centre of Excellence (CCDCE), część Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego (NATO), prowadzi od 2010 roku coroczną grę wojenną o nazwie Locked Shields. W Locked Shields 2019 było 1200 uczestników z 30 krajów rywalizujących w ćwiczeniach drużyn czerwonej i niebieskiej. W grze wojennej uczestniczyło fikcyjne państwo Berylia, które „przeżywało pogarszającą się sytuację w zakresie bezpieczeństwa, gdzie szereg wrogich wydarzeń zbiega się ze skoordynowanymi cyberatakami na głównego cywilnego dostawcę usług internetowych i system nadzoru morskiego, wytwarzanie i dystrybucję energii, systemy komunikacji 4G, nadzór morski, oczyszczalnie wody i inne krytyczne elementy infrastruktury”. CCDCE opisuje, że celem ćwiczenia było „utrzymanie działania różnych systemów pod silną presją, część strategiczna dotyczy zdolności zrozumienia wpływu decyzji podejmowanych na poziomie strategicznym i politycznym”. Ostatecznie Francja została zwycięzcą Locked Shields 2019.
Zagrożenia hybrydowe, wojna hybrydowa i ataki cybernetyczne to wszechobecne elementy współczesnej egzystencji narodowej. Ostatnie wydarzenia polityczne wskazują, że zmiany równowagi w porządku światowym nabiera tempa. To czas niebezpieczeństwa, ale i okazji. Dzięki 30-letniemu niezależnemu doświadczeniu nadszedł czas, aby Polska zaczęła opracowywać swoją strategię narodową na następne dziesięciolecia wszystkimi rękami, zdolnymi uwzględnić wszystkie aspekty, z ich zdumiewającą złożonością i długoterminowym horyzontem. Polska ma potencjał, aby awansować na globalnej drabinie konkurencji i znaczenia. Czas zacząć strategicznie wyznaczać kurs.
