Program F-35, chociaż uznawany za przełomowy pod względem technologii i zdolności bojowych, od samego początku budził kontrowersje. Najważniejsze problemy związane z F-35 obejmują jego ogromne koszty, przedłużające się terminy dostaw oraz liczne problemy techniczne. Te kwestie sprawiają, że wiele krajów oraz ekspertów wyrażało obawy dotyczące efektywności programu.
Rosnące koszty
Jednym z najczęściej krytykowanych aspektów programu F-35 są jego gigantyczne koszty. Według szacunków całkowity koszt programu, uwzględniając zarówno badania, jak i rozwój, produkcję i wsparcie, może wynieść nawet 1,7 biliona dolarów, co czyni go jednym z najdroższych programów zbrojeniowych w historii. Sam koszt jednostkowy samolotu, który w zależności od wersji oscyluje wokół 80–100 milionów dolarów, jest bardzo wysoki.
F-35 dla Polski (Źródło: Lockheed Martin)
Koszty te ponoszone są nie tylko w ramach samego zakupu. Eksploatacja F-35 również jest niezwykle droga. Roczne koszty utrzymania jednej maszyny szacowane są na miliony dolarów, co budzi wątpliwości, czy wszystkie kraje, które zakupiły F-35, w tym Polska, będą w stanie utrzymać je w gotowości bojowej przez cały okres ich użytkowania.
Krytycy w Polsce podnosili, że zakup 32 samolotów F-35 za 4,6 miliarda dolarów to ogromne obciążenie dla budżetu państwa. Zwracano uwagę, że sama cena jednostkowa myśliwca, wynosząca około 100 milionów dolarów, to tylko część kosztów. Do tego należy doliczyć wysokie koszty eksploatacji i serwisowania, które mogą być trudne do udźwignięcia dla polskiego budżetu.
W długoterminowej perspektywie, eksploatacja F-35 może okazać się znacznie droższa niż przewidywano, co rodzi obawy o efektywność tych wydatków.
Opóźnienia i przedłużające się terminy dostaw
Program F-35 został wielokrotnie opóźniony w związku z problemami technicznymi i produkcyjnymi. Początkowo samolot miał być dostępny dla użytkowników już w połowie pierwszej dekady XXI wieku, ale pierwsze pełne operacyjne jednostki zaczęły być dostarczane dopiero w latach 2010. Prace nad poprawą oprogramowania, integracją nowych systemów oraz testami bojowymi trwały dłużej niż oczekiwano, co spowodowało opóźnienia w dostawach do wielu krajów.
W 2020 roku doszło do kolejnych opóźnień, kiedy Pentagon zawiesił odbiór myśliwców F-35 z powodu problemów z aktualizacją oprogramowania (Technology Refresh 3). Te opóźnienia wywołały frustrację wśród partnerów programu, takich jak kraje NATO, które planowały zintegrować F-35 do swoich sił zbrojnych w krótszym czasie.
Problemy techniczne
F-35 boryka się z różnorodnymi problemami technicznymi, które stanowiły wyzwanie od początku programu. Niektóre z tych problemów obejmują:
Problemy z oprogramowaniem: Samolot F-35 jest bardzo zależny od zaawansowanego oprogramowania, które kontroluje większość funkcji, od systemów uzbrojenia po systemy stealth. Opóźnienia w aktualizacji oprogramowania, błędy w kodzie oraz problemy z integracją nowych funkcji były jednym z kluczowych powodów przedłużających się testów i dostaw.
Problemy z hełmem pilota: Zaawansowany hełm pilota, wyposażony w wyświetlacze HUD, które dostarczają kluczowych danych w czasie rzeczywistym, był jednym z innowacyjnych elementów F-35. Jednak początkowo hełm miał problemy z opóźnieniami w przesyłaniu danych, co mogło wpływać na efektywność misji bojowych. Mimo że problem ten został częściowo rozwiązany, dalsze poprawki były wymagane, aby osiągnąć pełną funkcjonalność.
Problemy z silnikiem: Wczesne modele F-35 miały problemy z silnikiem Pratt & Whitney F135, który ulegał awariom lub przegrzewał się podczas dłuższych lotów. W 2020 roku Pentagon poinformował o problemach z przegrzewaniem się części silnika, co wymagało dodatkowych testów i modyfikacji.
Krytyka polityczna i ekonomiczna
Program F-35 spotkał się także z krytyką ze strony polityków i analityków wojskowych. W niektórych krajach kwestionowano, czy zakup tak drogich maszyn jest uzasadniony. Część krytyków argumentowała, że za te same pieniądze można byłoby zakupić większą liczbę mniej zaawansowanych, ale bardziej dostępnych technologicznie myśliwców, które również spełniałyby potrzeby obronne.
Lockheed Martin F-35 (Źródło: USAF)
W USA program F-35 spotkał się z krytyką Kongresu, który wielokrotnie wskazywał rosnące koszty oraz przedłużające się prace nad projektem. Niektórzy politycy, tacy jak senator John McCain, otwarcie krytykowali program za nadmierne koszty i problemy techniczne, które wielokrotnie powodowały opóźnienia i konieczność dodatkowych inwestycji.
W Polsce, podobnie jak na całym świecie, krytykowano program F-35 za liczne problemy techniczne oraz opóźnienia w dostawach. Krytycy obawiali się, że Polska może stać się ofiarą tych opóźnień, a dostarczone myśliwce mogą mieć wciąż niewystarczająco sprawdzone technologie, takie jak problemy z oprogramowaniem czy silnikiem. W związku z tym, zakup F-35 był postrzegany jako ryzykowna inwestycja w nie do końca sprawdzony sprzęt, który może wymagać dalszych modyfikacji.
Alternatywy dla F-35
Krytycy zakupu F-35 w Polsce sugerowali, że istnieją inne, tańsze opcje modernizacji sił powietrznych, które mogłyby spełniać potrzeby obronne kraju bez tak dużych inwestycji.
F-35 Lightning II (Źródło: Lockheed Martin)
Wskazywano na możliwość zakupu nowoczesnych, ale mniej zaawansowanych technologicznie samolotów, takich jak Eurofighter Typhoon czy F-16 Block 70/72, które byłyby bardziej dostępne pod względem kosztów i łatwiejsze w eksploatacji. Alternatywne myśliwce mogłyby również lepiej wpisywać się w potrzeby obrony regionalnej, bez konieczności ponoszenia ogromnych kosztów związanych z technologią stealth i zaawansowanymi systemami zintegrowanymi w F-35.
Zależność od USA
Niektórzy krytycy zwracali uwagę na silną zależność Polski od USA, która wynika z zakupu F-35. Samoloty te wymagają stałego wsparcia logistycznego i technicznego ze strony producenta, co może wiązać się z ograniczeniem suwerenności operacyjnej Polski. W razie kryzysu dyplomatycznego lub zmiany priorytetów politycznych USA, Polska mogłaby mieć trudności z samodzielnym utrzymaniem swoich F-35 w gotowości bojowej.
Nikłe wsparcie dla polskiego przemysłu
W ramach zakupu F-35 przez Polskę nie uwzględniono znaczących umów offsetowych, takich jak produkcja części do samolotu w Polsce. Program F-35, zarządzany przez konsorcjum międzynarodowe z Lockheed Martin na czele, działa według zasady globalnych łańcuchów dostaw, co oznacza, że produkcja części jest rozproszona pomiędzy różnymi krajami.
Wiele państw partnerskich programu F-35, takich jak Włochy czy Japonia, ma zakłady produkcyjne lub punkty serwisowe, ponieważ poniosły one część kosztów związanych z opracowaniem tej konstrukcji. Polska nie otrzymała takiej roli w ramach obecnej umowy, jako że nie uczestniczyła w charakterze partnera w projekcie. Partnerem pierwszego poziomu jest Wielka Brytania z wkładem ponad 2 mld dolarów, partnerem drugiego poziomu są Włochy z wkładem 1 mld USD i Holandia z 800 mln USD. Partnerami trzeciego poziomu są Turcja (175 mln USD), Australia (144 mln USD), Norwegia (122 mln USD), Dania (110 mln USD) i Kanada (100 mln USD) – łącznie udział partnerów stanowi około 10% kosztów przedsięwzięcia.
X-35, prototyp F-35 (Źródło: Wikipedia)
Jednak, w kontekście wsparcia logistycznego i serwisowania, istnieją plany dotyczące szkolenia polskich techników i pilotów, a także korzystania z istniejących infrastrukturalnych punktów serwisowych w Europie.
Polska będzie musiała korzystać z sieci serwisowej NATO, szczególnie z punktów serwisowych zlokalizowanych w Europie Zachodniej, jak np. w Włoszech lub Norwegii, które są głównymi centrami serwisowymi dla europejskich użytkowników F-35.
Brak bezpośrednich umów offsetowych dla Polski wzbudził pewne kontrowersje i krytykę w kraju, gdyż inne kraje, takie jak Włochy, Izrael czy Japonia, uzyskały bardziej rozbudowane programy współpracy przemysłowej w ramach ich kontraktów na F-35.
Przydatność w polskich warunkach
Innym argumentem była kwestia, czy tak zaawansowany sprzęt jak F-35 rzeczywiście jest potrzebny Polsce, zważywszy na jej specyficzne potrzeby obronne.
F-35 Lightning II - na ziemi (Źródło: Lockheed Martin)
Krytycy twierdzili, że Polska, choć graniczy z Rosją i Białorusią, może lepiej zainwestować w obronę przeciwlotniczą, systemy rakietowe oraz rozwój wojsk lądowych, które w praktyce będą miały większe znaczenie w razie ewentualnego konfliktu na wschodniej flance NATO.
Podsumowanie
Choć F-35 jest uznawany za jedno z najbardziej zaawansowanych narzędzi współczesnej wojny, jego program od początku budził kontrowersje związane z kosztami, opóźnieniami i problemami technicznymi.
Zakup F-35 przez Polskę był przedstawiany jako znaczący krok w modernizacji polskich sił zbrojnych, jednak towarzyszyły mu liczne wątpliwości. Koszty, problemy techniczne, ryzyko opóźnień oraz zależność od USA były głównymi argumentami wysuwanymi przez krytyków.
Mimo tych wyzwań, wiele krajów nadal inwestuje w ten program, widząc w nim przyszłość obronności i możliwości bojowych. Jednakże wciąż istnieją pytania dotyczące tego, czy F-35 spełni wszystkie oczekiwania, jakie przed nim stawiano, oraz czy będzie w stanie utrzymać swoją pozycję jako kluczowy element globalnej strategii obronnej.
