Mazurek Dąbrowskiego ma 225 lat, a Hymnem państwowym jest od lat 95!
Pałac Generała Dąbrowskiego (Pałac Dąbrowski) to zabytkowy pałac we wsi Winna Góra w Wielkopolsce (45 km/28 mil na płd.-wsch. od Poznania), zbudowany w 1910 roku dla Henryka Mańkowskiego w neoklasycystycznym polskim stylu narodowym. Od 2021 roku mieści się tu instytucja kultury Samorządu Województwa Wielkopolskiego, która swą misję realizuje wokół postaci generała Jana Henryka Dąbrowskiego oraz prekursorów i prekursorek pracy organicznej. [1]
Winna Góra na mapie (Źródło: Google Maps)
Dzieje starego pałacu
W latach 1760-70 zbudowano w Winnej Górze barokowy pałac dla biskupa Teodora Kazimierza Czartoryskiego. Po II Rozbiorze Polski (1793 r.) posiadłość dostała się pod panowanie Prus i w 1796 r. władze pruskie skonfiskowały rezydencję wraz z okolicznymi obszarami. Po zwycięstwie nad Prusami, Napoleon Bonaparte w 1807 r. przekazał winnogórskie dobra, jako rekompensatę i gratyfikację za wojenne zasługi, generałowi Janowi Henrykowi Dąbrowskiemu, herbu Virgo Violata (1755-1818).
Herb Dąbrowskich (Źródło: Wikipedia)
Gen. J.H. Dąbrowski, wraz z J. Wybickim, w roku 1797 powołali do życia tzw. Legiony Polskie we Włoszech, walczące później u boku Napoleona w jego francuskich kampaniach. Generał był uczestnikiem insurekcji kościuszkowskiej 1794 r., inicjatorem powstania wielkopolskiego 1806 r., naczelnym dowódcą wojsk polskich w 1813 r., senatorem i wojewodą Królestwa Polskiego w 1815 r., generałem jazdy armii Królestwa Polskiego w 1815 r. oraz wolnomularzem.
Wjazd generała Jana Henryka Dąbrowskiego do Rzymu; January Suchodolski (Foto: Autorka)
Józef Rufin Wybicki herbu Rogala (1747-1822) to polski polityk i pisarz (pisma polityczne i utwory literackie), także wolnomularz, współpracownik i przyjaciel J.H. Dąbrowskiego, który uczestniczył w konfederacji barskiej w latach 1768–1772, insurekcji kościuszkowskiej i wojnach napoleońskich. Zapamiętany został przez historię jako autor tekstu Pieśni Legionów Polskich we Włoszech (lipiec 1797) – późniejszego polskiego Hymnu Narodowego – tzw. „Mazurka Dąbrowskiego”.
Świątynia Zwycięstwa
Po objęciu w posiadanie dóbr w Winnej Górze, J.H. Dąbrowski urządził w pałacu tzw. Świątynię Zwycięstwa – narodowe sanktuarium, w którym gromadził kolekcje map, militariów, patriotycznych pamiątek i dokumentów, sztandarów, obrazów polskich bitew oraz pokaźną bibliotekę. Przez długie lata siedziba funkcjonowała jako ośrodek polskiej myśli narodowej.
Portret Jana Henryka Dąbrowskiego; Józef Pitschmann (Foto: Autorka)
Kolejnymi właścicielami pałacu w Winnej Górze byli potomkowie Jana Henryka Dąbrowskiego: córka Bogusława Bogumiła z Dąbrowskich Mańkowska (1814-1901), jej syn Napoleon Ksawery hr. Mańkowski h. Zaremba (1836-1888), jego syn Henryk hr. Mańkowski h. Zaremba (1872-1924).
Henryk Mańkowski zbudował w Winnej Górze, w roku 1910, neoklasycystyczny pałac wg projektu architekta Stanisława Boreckiego (1855-1924) – piewcy stylu narodowego w architekturze.
Polski styl narodowy
Polski styl narodowy, zwany też krajowym lub swojskim, miał pielęgnować tradycje szlacheckie i niepodległościowe, podtrzymywać poczucie tożsamości narodowej, a jako symbol narodowej kultury, być skierowanym przeciwko wpływom zaborców. Przejawem owego stylu stał się tzw. polski dwór szlachecki — archetyp polskiej architektury.
Pałac w Winnej Górze (Foto: Autorka)
Kanony polskiego stylu narodowego sformułował Zygmunt Czartoryski w dziele zatytułowanym „O stylu krajowym w budownictwie wiejskim” z 1896 roku. Za pomocą tej pracy pragnął ocalić „próbki stylu krajowego w budownictwie, aby kiedy da Bóg, że wody potopu opadną, ziomkowie mieli skąd brać wzory”. Z czasem, symbolem polskiej siedziby ziemiańskiej stał się kolumnowy portyk (z tympanonem), który tworzył część fasady nowych dworów i pałaców, lub który dostawiano do starszych obiektów. Wizerunek ów uzupełniała symetryczna kompozycja budowli oraz łamany dach polski. [3]
„Jeśli Bóg z nami, kto przeciw nam”
Pałac w Winnej Górze urzeka harmonijną sylwetką budowli, optymalnymi proporcjami i symetrią, monumentalizmem klasycystycznej sylwetki oraz bogactwem formy architektonicznej. Parterowy budynek wzniesiono na planie prostokąta, a pod mansardowym dachem z lukarnami znajduje się kondygnacja górna.
W fasadzie na osi umieszczono czterokolumnowy portyk wielkiego porządku i okazałe schody prowadzące do głównego wejścia. Trójkątny fronton nad portykiem ozdobiono herbem Mańkowskich– Zarembów, oraz sentencją Si Deus nobiscum, quis contra nos? (Jeśli Bóg z nami, kto przeciw nam?). W elewacjach bocznych i ogrodowej osadzono ryzality, pseudoryzality i pilastry, oraz ogrodowy taras. Budowlę otacza dobrze utrzymany park z malowniczym stawem i potężnym starodrzewem. [2]
Szpieg w spódnicy
Ostatnie lata przed wybuchem II wojny światowej pałacem i majątkiem Winna Góra zarządzał syn Henryka, Andrzej Franciszek Ksawery hr. Mańkowski, h. Zaremba (1910-2001), wraz z małżonką Klementyną Marią Czarkowską-Golejewską, h. Awdaniec (1910-2003).
Wesele Jana Henryka Dabrowskiego z Barbara Chlapowska; Feliks Sypniewski (Foto: Autorka)
Podczas wojny, arystokratyczne pochodzenie Klementyny, znajomość języków obcych i aryjska uroda okazały się znakomitym potencjałem do pracy wywiadowczej. Klementyna Mańkowska pracowała dla polskiej konspiracyjnej organizacji wywiadowczej „Muszkieterzy”. Pozyskiwała informacje wojskowe nawet podejmując współpracę z niemieckimi oficerami, zdobywała wzory dokumentów i pieczęci, dostarczała meldunki wywiadowcze do Francji i Wielkiej Brytanii. Polska agentka, obdarzona niewątpliwym talentem szpiegowskim, wyjątkowo skutecznie wykonywała powierzone jej niebezpieczne misje. Dzięki jej działaniom wielu ludzi uniknęło śmierci. Po zakończeniu wojny Klementyna Mańkowska razem z rodziną pozostawała na emigracji w Wielkiej Brytanii, we Francji i niemal dwadzieścia lat w afrykańskim Kongo.
Hitlerowscy okupanci (1939-45) zawłaszczyli majątek w Winnej Górze, a hrabiów Mańkowskich, prawowitych właścicieli dóbr, wypędzono z posiadłości. Po wojnie majątek został skonfiskowany przez komunistyczne władze państwowe i znacjonalizowany bez jakiejkolwiek rekompensaty dla polskich dziedziców.
Kalendarium powojennych dziejów pałacu w Winnej Górze
- 1963 – przejęcie przez Instytut Ochrony Roślin w Poznaniu;
- 1987 – urządzono „Salę Pamięci Generała J. H. Dąbrowskiego”;
- 1997 – utworzono oddział gnieźnieńskiego Muzeum Początków Państwa Polskiego;
- 2003 – sprzedano biznesmenowi, który przeprowadził kapitalny remont, zachowując Salę Pamięci;
- 2018 – wykupiony przez Wielkopolski Urząd Marszałkowski, który umieścił tam oddział Muzeum Ziemiaństwa w Dobrzycy;
- 2021 – „Pałac Dąbrowski” przeistoczył się w autonomiczną instytucję kultury województwa wielkopolskiego, stanowiąc wieloaspektowe centrum interpretacji historii, gdzie realizuje się idee pracy organicznej. W uroczystości inaugurującej działalność Muzeum brał udział m.in. syn ostatniego właściciela pałacu, hrabia Krzysztof Mańkowski, potomek generała J.H. Dąbrowskiego, który mieszkał w winnogórskim pałacu przed 1939 rokiem.
„Przyszłość u podstaw”
W cyklu historii i herstorii (polityki historycznej kobiet) w pałacu zorganizowano wystawę „Przyszłość u podstaw” prezentującą postacie przedstawicieli i przedstawicielek ruchu pracy organicznej oraz „Szlak pracy organicznej”, z miejscami, siedzibami i instytucjami, które miały znaczący wpływ na powodzenie wskrzeszenia Rzeczypospolitej. Mobilna wystawa wędruje po okolicznych placówkach historycznych i ośrodkach kultury, na szlaku pracy organicznej. [4]
Obecnie w muzeum można obejrzeć malarskie, graficzne i rysunkowe portrety generała Dąbrowskiego i jego towarzyszy, militaria i pamiątki po generale (m.in. mundur), pałacowe wnętrza z umeblowaniem z epoki. Najwartościowszym eksponatem winnogórskiego muzeum jest faksymile rękopisu Mazurka Dąbrowskiego Józefa Wybickiego. [5]
Faksymile rękopisu Mazurka Dąbrowskiego Józefa Wybickiego (Foto: Autorka)
W najbliższej przyszłości Muzeum ulegnie istotnym przemianom. Jak powiedział Marek Roman, dyrektor instytucji: „Na pierwszej kondygnacji powstanie ekspozycja związana z generałem jako człowiekiem, mężem, ojcem, kolekcjonerem, weteranem, który osiadł w Winnej Górze. Na głównej kondygnacji, czyli na parterze, przedstawimy Dąbrowskiego jako żołnierza, twórcę Legionów, bohatera hymnu, w końcu generała”. [6]
„Bóg, Honor, Ojczyzna”
Koszty modernizacji pałacu, stworzenia w nim interesującej ekspozycji oraz utrzymania instytucji będą niebagatelne, z uwagi na dużą skalę projektu realizowanego z niebywałym rozmachem. Dalekosiężne przedsięwzięcia o szerokim wachlarzu propozycji wystawienniczych, edukacyjnych i kulturalnych wymagają dużych nakładów finansowych, w czym mogą mieć udział wszyscy Polacy, w kraju i za jego granicami.
Właściciele pałacu w Winnej Górze, potomkowie generała Jana Henryka Dąbrowskiego, wierni byli dewizie „Bóg, Honor, Ojczyzna”. Dewiza ta miała źródło w haśle ustanowionym w 1802 roku przez Napoleona Bonaparte, a umieszczonym na orderze Legii Honorowej: Honneur et Patrie (Honor i Ojczyzna). Moralno-duchową triadę Rzeczypospolitej dwukrotnie umieszczano na sztandarach Wojska Polskiego (w 1943 r. i w 1993 r.), gdzie znajduje się i dziś.
W ciągu ostatnich dwóch lat odwiedziłam pałac w Winnej Górze dwukrotnie. Ten piękny zabytkowy obiekt fascynuje i rozpala wyobraźnię. Jest przecież niemym świadkiem historii naszej Ojczyzny oraz męstwa, woli walki i poświęcenia najlepszych Jej Synów i Córek.
