W amerykańskiej historii medycyny XIX wieku ważną rolę odegrała lekarka o polskich korzeniach. Amerykanie zawdzięczają dr Zak nowoczesne standardy leczenia i założenie pierwszego kobiecego szpitala.
Maria Zakrzewska (1829-1902) (Źródło: Wkipedia)
Urodziła się w 1829 roku w Berlinie w rodzinie oficera Martina Ludwiga Zakrzewskiego. Jego rodzina straciła majątek na ziemiach polskich pod koniec XVIII wieku i choć związała swoje losy z Berlinem, ceniła swoje polskie korzenie. Maria, podobnie jak pięcioro jej rodzeństwa do końca życia pozostała związana z Polską.
Od dziecka miała kontakt z medycyną, a przede wszystkim z położnictwem asystując przy porodach swojej mamie, która była położną. Dużą inspiracją do wyboru zawodu lekarza był pobyt w szpitalu – najpierw przez rok opiekowała się tam chorym kuzynem, a później leczyła infekcję oka. Dzięki przychylności personelu mogła nie tylko obserwować pracę lekarzy i pielęgniarek, ale też w niewielkim zakresie wspierać ich pracę. Wszyscy uznali, że ma zdecydowany talent, więc na symboliczny początek medycznej kariery dostała od personelu podręcznik położnictwa.
W 1844 roku rozpoczęła starania o przyjęcie do berlińskiej Szkoły Położnych. Udało się to dopiero za czwartym razem, na dodatek dzięki protekcji wpływowego berlińskiego lekarza. Dr Schmidt szybko poznał się na uzdolnieniach swojej uczennicy, po latach zaprotegował ją na swoją następczynię na stanowisku profesora w Szkole dla Położnych i głównej położnej w szpitalu. Maria podjęła się tych obowiązków, jedna zniechęcona wrogim sobie otoczeniem, była zmuszona zrezygnować. Postanowiła wtedy wyjechać z Europy do Stanów Zjednoczonych, gdzie uczelnie zaczynały kształcić studentki i droga do dyplomu lekarza wydawała się prostsza. Decyzja wymagała jednak dużej odwagi – Maria nie znała języka, nie miała też pieniędzy na naukę. Razem z nią za ocena popłynęła jej siostra, która także planowała podjąć studia. Obie rozpoczęły od intensywnej nauki języka i prostych prac zarobkowych.
Punktem zwrotnym w życiu i karierze Marii było poznanie Elizabeth Blackwell, pierwszej Amerykanki, która ukończyła medycynę i podjęła samodzielną praktykę lekarską w Nowym Jorku. Kobiety spotkały się w 1854 roku i współpracowały przez wiele kolejnych lat. Blackwell doceniła wiedzę, zaangażowanie i potencjał Marii i wsparła ją finansowo w podjęciu nauki na Western Reserve College w Cleveland. Była jedną z sześciu studentek, które zdobyły dyplom lekarza, zanim władze uczelni cofnęły zgodę na przyjmowanie kobiet.
Mimo dyplomu, po powrocie do Nowego Jorku Maria miała kłopot z podjęciem pracy, a pacjenci omijali jej gabinet, otwarty na tyłach domu Elizabeth Blackwell. Przyczyna była taka sama jak wszędzie w tamtych czasach – wiedzy medycznej kobiet – lekarek nie ufano, uważano, że nie są w stanie podejmować racjonalnych decyzji i są zbyt słabe fizycznie i psychicznie, by podołać trudom zawodu.
Kiedy Maria dowiedziała się o przychylności Bostonu dla pierwszego w Stanach Zjednoczonych kobiecego szpitala, zrobiła wszystko, by zdobyć fundusze na ten projekt i podjąć w nim pracę. Najpierw powstała Izba dla Kobiet i Dzieci, gdzie Zakrzewska była nie tylko lekarką, ale też nauczycielką i menedżerką. Kolejnym krokiem było utworzenie klinicznego wydziału Nowoangielskiego Żeńskiego Kolegium Medycznego, po niedługim czasie podjęto jednak decyzję, by pracujących w Kolegium kobiet nie tytułować lekarkami. Zakrzewska, oburzona takim traktowaniem, odeszła, wraz z nią także kilku sponsorów.
Dzięki nim dosyć szybko udało się stworzyć Nowoangielski Szpital dla Kobiet i Dzieci, którym Maria kierowała przez 40 lat. Założony w 1862 roku szpital bardzo szybko zdobył renomę, po trzech latach działalności zanotowano, że w poradni przyjęto 18 tysięcy pacjentek a na oddziałach leczono półtora tysiąca chorych kobiet i dzieci.
Maria Zakrzewska, nazywana przez Amerykanów „dr Zak”, wprowadziła nowoczesne metody i zasady kształcenia przyszłych pielęgniarek i położnych. Poziom był bardzo wysoki, anatomię wykładano korzystając z fantomów, przyjmowania porodów uczono na manekinach, na oddziałach obowiązywały restrykcyjne zasady sanitarne. Zakrzewska sama pisała podręczniki z których uczyły się przyszłe położne.
Nowoangielski Szpital dla Kobiet i Dzieci przodował w kraju w kształceniu kobiet w zawodach medycznych. Mogły tam zdobywać specjalizacje uważane dotąd za męskie, to tam wykształciła się pierwsza w Ameryce kobieta-chirurg. Szpital, który zaczynał od skromnych kilku łóżek, po 40 latach rządów Marii Zakrzewskiej stał się przodującą placówką w kraju, a praktykowanie w Bostonie należało do najbardziej prestiżowych.
Maria Zakrzewska zmarła 12 maja 1902 roku w Bostonie, a jej prochy złożono w Forest Hills Cemetery. Jej dokonania wyprzedzały XX-wieczne sukcesy kobiet w medycynie. „Nie mówię o sławie i nie sądzę, aby moje trudne nazwisko zostało zapamiętane. Ale idee, dla których pracowałam, nasiona, które tu i ówdzie starałam się zasiać, muszą przetrwać, rozprzestrzenić się i wydać owoce” — miała powiedzieć przed śmiercią. W Stanach Zjednoczonych dr Zak została zapamiętana nie tylko jako pionierka kobiecej medycyny, ale także jako działaczka na rzecz kobiet walczyła o prawa wyborcze i szeroki dostęp kobiet do edukacji.
