Jednym z oficerów Brygady Świętokrzyskiej, dowódcą 2 kompanii brygady, był kapitan Wacław Żurowski pseudonim „Żur”, który po rozwiązaniu kompanii wartowniczych udał się na emigrację do Stanów Zjednoczonych i zamieszkał w Milwaukee. Jego losy są przykładem losów wielu uczestników tej formacji wojskowej.
Wacław Żurowski urodził się 14 września 1914 roku na Ziemi Świętokrzyskiej, we wsi Pierzchnica jako syn Antoniego Michalskiego i Józefy Skrybus. Ukończył Seminarium Nauczycielskie (1934) i Szkołę Oficerską (1934-35). W latach 1936-39 był nauczycielem w szkole średniej.
Porucznik Wacław Żurowski vel Michalski, ps. „Żur” (drugi od prawej), Czechy, maj 1945 r. (Źródło: Twitter/Narodowe Siły Zbrojne)
W sierpniu 1939 roku zmobilizowany został do armii polskiej. Od 11 sierpnia 1944 roku był dowódcą 2 kompanii Brygady Świętokrzyskiej, z którą przeszedł do 3 Armii gen. Georga Pattona. W latach 1945-47 służył w brygadach wartowniczych. W 1951 roku przybył do Stanów Zjednoczonych do Milwaukee. W Stanach uzupełniał wykształcenie na studiach w UWM i pod nazwiskiem Wacław Michalski podejmował różnorodną działalność społeczną.
Był wykładowcą w Marquette University, University of Wisconsin Extension, 1962-1990, i Milwaukee Area Technology College. Znał cztery języki (polski, angielski, niemiecki i rosyjski) i jest autorem licznych artykułów. Był aktywnym członkiem polskich organizacji m.in. Kongresu Polonii Amerykańskiej w Milwaukee, Stowarzyszenia Polskich Kombatantów, Towarzystwa Historycznego Wisconsin. Wyróżniony został wieloma honorowymi nagrodami i dyplomami. Trwale zapisał się w dorobku Polonii w Wisconsin i w całych Stanach Zjednoczonych.
Początek II wojny światowej
1 września 1939 roku około godziny 4:00 rano Niemcy na całej długości granicy zaatakowały Polskę. Uprzednio, 23 sierpnia 1939 podpisały pakt ze Związkiem Sowieckim, znanym w historii jako pakt Ribbentrop – Mołotow. Pakt ten dokonywał podziału ziem polskich między Niemcy a Związek Sowiecki. Mimo wcześniej zawartych sojuszów obronnych z Francją i Wielką Brytanią, żaden z sojuszników nie przyszedł Polsce z realną pomocą. Od pierwszego dnia, Polska samotnie stawiała najeźdźcy bohaterski opór. Załamanie nastąpiło po 17 września, gdy Związek Sowiecki, po złamaniu paktu o nieagresji, zaatakował Polskę od wschodniej granicy. Ostatnią bitwą kampanii wrześniowej, była bitwa pod Kockiem stoczona od 2 do 6 października 1939. Nie znaczyło to jednak, że Polacy poddając się, zrezygnowali z walki.
Mieszkańcy obu okupowanych części państwa zostali poddani okrutnym represjom. W kraju nastąpił terror i planowe wyniszczanie narodu polskiego. Aby stawić temu opór, jeszcze we wrześniu 1939 roku rozpoczęły działalność podporządkowane Rządowi RP na uchodźctwie struktury państwa podziemnego. W okupowanym kraju odtworzono konspiracyjną administrację i podziemne Wojsko Polskie. Liczne regularne oddziały wojskowe po opuszczeniu obozów internowania w Rumunii i na Węgrzech, kontynuowały walkę we Francji, a po jej klęsce walczyły ramię w ramię u boku Armii Brytyjskiej, a później jako sprzymierzeńcy koalicji antyhitlerowskiej.
Drugie skrzydło armii polskiej uformowało się jako armia podziemna w kraju. W zależności od tego, jaka orientacja polityczna inicjowała powstanie oddziałów zbrojnych, miały one swój program i tereny działania. W czasie okupacji ulegały przekształceniom i łączyły się w większe grupy. Największymi ugrupowaniami podziemnej armii w Polsce były:
- Armia Krajowa (AK), która, między innymi, miała za zadanie jednoczenie innych formacji.
- Bataliony Chłopskie (BCh) były zbrojnym ramieniem Stronnictwa Ludowego – członkowie SL i Związku Młodzieży Wiejskiej RP Wici, działające na terenach wiejskich,
- Narodowe Siły Zbrojne (NSZ)
i wiele mniejszych, lokalnych organizacji partyzanckich. Wszystkie one miały jako pierwszoplanowy cel wyzwolenie ziem polskich spod okupacji. Jeszcze jedną formacją zbrojną była Armia Ludowa (AL). Była to partyzantka komunistyczna podporządkowana Armii sowieckiej.
80 lecie Narodowych Sił Zbrojnych
Narodowe Siły Zbrojne (NSZ) były konspiracyjną organizacją wojskową obozu narodowego działającą w latach 1942 -1947. Powołano je do życia 20 września 1942. W szczytowym okresie swojej działalności skupiały nawet ponad 100 tysięcy członków. Program NSZ został opublikowany w Deklaracji Narodowych Sił Zbrojnych w lutym 1943 roku. Zawierał on m.in. projekt powojennych granic Polski na wschodzie obejmujących przedwojenne tereny II RP, a na zachodzie opartych na linii rzek Odry i Nysy Łużyckiej. W części społecznej proponował między innymi wzmocnienie pozycji rodziny, edukację opartą na katolickich zasadach etycznych, zorganizowanie armii narodowej do obrony przed totalitaryzmami, zarówno niemieckim jak i sowieckim, ograniczoną reformę rolną.
NSZ miały zdecydowanie negatywny stosunek do podziemia komunistycznego. Nie widząc szans powodzenia były też przeciwne wywołaniu powszechnego powstania antyniemieckiego. Od początku między komendą AK a zwierzchnikami NSZ były kontrowersje na tle scalania sił. W rezultacie tych sporów w NSZ nastąpił rozłam i tylko część sił zbrojnych przyłączyła się do AK (NSZ-AK), druga, znacznie większa (około 65.000), prowadziła odrębną działalność jako NSZ–Związek Jaszczurczy (NSZ-ZJ).
Brygada Świętokrzyska (Źródło: Wikipedia)
W obliczu wkraczania Armii Czerwonej na ziemie polskie, Narodowe Siły Zbrojne usiłowały bezskutecznie przeprowadzić koncentrację swych sił (ok. 65 tys.) w celu wycofania się na zachód.
Brygada Świętokrzyska
Formacja bojowa zwana Brygadą Świętokrzyską, to oddział zbrojny tej części Narodowych Sił Zbrojnych, który nie podporządkował się rozkazowi scalenia z Armią Krajową. Brygada Świętokrzyska prowadziła walkę partyzancką z Niemcami, partyzantką komunistyczną (Armią Ludową - AL) i partyzantką radziecką, które uważała za wrogów numer jeden, jak i kolaborującymi z Niemcami oddziałami ukraińskimi. Stopniowo powiększała swoją liczebność, a jesienią 1944 liczyła 1.200 partyzantów.
Powojenna odznaka Brygady Świętokrzyskiej (Źródło: Wikipedia)
Najbardziej nasilona działalność zbrojna Brygady Świętokrzyskiej przypada na okres od połowy sierpnia 1944 do połowy sierpnia 1945. Wtedy Brygada stoczyła kilkadziesiąt bitew i potyczek zarówno z Niemcami jak i oddziałami zbrojnymi swoich politycznych przeciwników. Miały one ograniczony charakter. Sprowadzały się do obrony przed represjami i akcjami pacyfistycznymi oraz zdobywaniem broni i sprzętu wojskowego, bowiem Brygada nie była przez nikogo finansowana. W historii Brygady nie jest znany ani jeden przypadek zabójstwa z powodów etnicznych.
W styczniu 1945 roku, w obliczu sowieckiej ofensywy, dowództwo brygady w obawie przed jej zniszczeniem przez Armię Czerwoną i NKWD, podjęło próbę wycofania się na Zachód. Nawiązało kontakt z dowództwem alianckim i podziemiem czeskim, a także taktyczny kontakt z Niemcami, który pozwalał Brygadzie przejść tereny okupowane jeszcze przez Niemców bez walki i strat. Podczas przemarszu Brygada zachowała swoją tożsamość, nie podporządkowała się dowództwu niemieckiemu i nie pozwoliła się rozbroić. Brygada nawiązała kontakt z jednostkami 3 Armii amerykańskiej gen. George’a Pattona. Amerykanie, po sprawdzeniu, uznali Brygadę Świętokrzyska za jednostkę aliancką.
Przez Sudety czeskie rozpoczęła ona swój marsz ku Aliantom. Na drodze ich marszu znalazł się niemiecki obóz koncentracyjny w Holiszowie (Aussenlager Holleischen). Osadzonych w nim było ponad 1000 więźniarek różnej narodowości (400 Francuzek, 280 Żydówek, 160 Polek i mniejszych grup z Czech, Holandii, Rumunii, Belgii. 5 maja 1945 roku Polacy zaatakowali i wyzwolili obóz. Wzięli do niewoli 200 esesmanów i 15 nadzorczyń. Nadeszły dla Brygady upragnione dni chwały. Gen Anders przez swego wysłannika przekazał im słowa uznania: „Byliście i jesteście żołnierzami polskimi, a czyny wasze przejdą do historii”.
Brygada Świetokrzyska przed natarciem na obóz w Holiszowie (Źródło: forum.ioh.pl)
Pod koniec maja odbyły się dwie ważne dla Brygady uroczystości: pierwsza zorganizowana przez polskie więźniarki z wyzwolonego przez Brygadę obozu koncentracyjnego, a druga przez uwolnione kobiety innych narodowości. Od Polek, dowódca Brygady płk Antoni Szacki poza kwiatami otrzymał książeczkę w kształcie serca zrobioną z pasiaków, w środku których znajdowały się nazwiska wyzwolonych więźniarek. W międzynarodowej uroczystości, uczestniczyli delegaci misji wojskowych i cywilnych z Belgii, Holandii, Węgier i wielu innych państw.
Kompanie wartownicze
W sierpniu 1945 roku Brygadę przeniesiono do Marsfeld w Niemczech i przekształcono w kompanie wartownicze. Stopniowo kompanie likwidowano, a żołnierzy przenoszono do Wielkiej Brytanii, do obozu przysposobienia i rozmieszczenia. Większość żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie udała się na emigrację do Ameryki – do Stanów Zjednoczonych, Kanady, Brazylii, Argentyny i innych państw. Podobnie było z członkami Brygady Świętokrzyskiej.
Polscy wartownicy na poligonie we Francji (Źródło: Wikipedia)
Brygada Świętokrzyska Narodowych Sił Zbrojnych jest do dziś jednostką budzącą ogromne emocje. Przez dziesiątki lat nie tylko żołnierze Brygady, ale wszyscy żołnierze NSZ byli szkalowani, opluwani i skazani na zapomnienie. Propaganda komunistyczna nie miała w planach delikatnie się z nimi obejść. Podobnie zresztą jak aparat państwowy. Po wojnie dla NSZ-owców, którzy pozostali w kraju, nastąpił okres jeszcze cięższy niż czas okupacji niemieckiej. Szacuje się, że w wyniku działań NKWD i UB 90% żołnierzy NSZ, którzy nie zbiegli za granicę, straciło życie.
Redakcja Kuryera Polskiego poszukuje wszelkich informacji o Kapitanie Michalskim vel Żurowskim. Prosimy o kontakt.
